9. สุขุมาลสุตฺตวณฺณนา

[39] นวเม นิทฺทุกฺโขติ กายิกเจตสิกทุกฺขวิรหิโตฯ สทุกฺเข หิ สวิฆาเต สุขุมาลตฺตา อนวสรา, ตสฺมา สุขิโต นิทฺทุกฺขตาย สุขุมาโล นามฯ ยาวสฺส สุขุมาลตฺตา ปรมุกฺกํสคตาติ อาห ‘‘ปรมสุขุมาโล’’ติฯ อติวิย สุขุมาโลติ อตฺโถฯ อนฺตมตีตํ อจฺจนฺตํฯ สพฺพทา สุขุมาโลติ อาห ‘‘สตตนิทฺทุกฺโข’’ติฯ จริยกาเลติ โพธิจริยาย จรณกาเลฯ เตนาติ โพธิสตฺเตนฯ อญฺญตฺถ ปน ปทุมนฺติ รตฺตํ กมลํฯ ปุณฺฑรีกนฺติ เสตํ วุจฺจติฯ อิตราติ อิตรโปกฺขรณิโยฯ ‘‘โพธิสตฺตสฺส กิรา’’ติอาทิกํ โปกฺขรณีนํ อุปฺปตฺติทสฺสนํฯ กุทฺทาลกมฺมกาเรติ ขณเกฯ โปกฺขรณิฏฺฐานานีติ โปกฺขรณิขณนโยคฺคฏฺฐานานิฯ คณฺหาเปสีติ ขณาเปสิฯ โปกฺขรณิสทฺโท เจตฺถ ตาทิเส ชลาสเย นิรุฬฺโห ทฏฺฐพฺโพ ปงฺกชาทิสทฺทา วิยฯ โสปานพาหุกานํ มตฺถกฏฺฐานํ อุณฺหีสนฺติ อธิปฺเปตํฯ อุทกเสจนนาฬิกาติ อุทกจฺฉฏาวิสฺสชฺชนนาฬิยนฺตานิฯ ปญฺจวิธาติ วณฺณวเสน ชาติวเสน จฯ

โข ปนสฺสาติ นิปาตมตฺตํฯ กาสิก-สทฺโท อติวิย สณฺเห สุขุเม มหคฺฆวตฺเถ นิรุฬฺโห, อญฺญสฺมิมฺปิ ตถาชาติเก รุฬฺหิวเสน ปวตฺตตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ เตนาห ‘‘อกาสิกํ จนฺทน’’นฺติฯ เหมนฺเต วาโส เหมนฺตํ, เหมนฺตํ อรหตีติ เหมนฺติโก, ปาสาโทฯ ‘‘อิตเรสุปิ เอเสว นโย’’ติ วตฺวา ตเทว เนสํ อรหตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถ เหมนฺติโก’’ติอาทิ วุตฺตํฯ สชาลานีติ สชาลวาตปานานิ, อุทกยนฺตานีติ อุทกธาราวิสฺสนฺทนกยนฺตานิฯ ปาสาทมตฺถเกติ ปาสาทสฺส อุปริอากาสตเลฯ พนฺธิตฺวาติ ปโยชิตยนฺเต สุกฺขมหิํสจมฺมํ พนฺธิตฺวาฯ ยนฺตํ ปริวตฺเตตฺวาติ ยถาปโยชิตํ ยนฺตํ ปาสาณาโรปนตฺถญฺเจว ปุน เตสํ วิสฺสชฺชนตฺถญฺจ ปริวตฺเตตฺวาฯ ตสฺมิํ วิสฺสชฺเชนฺตีติ ฉทนปิฏฺเฐ พทฺธสุกฺขมหิํสจมฺเม วิสฺสชฺเชนฺติฯ

สหสฺสถามนฺติ ปุริสสหสฺสพลํ, ปุริสสหสฺเสน วหิตพฺพภารวหํฯ ปลฺลงฺเก นิสินฺโนวาติ รตนมยปลฺลงฺเก ยถานิสินฺโน เอวฯ อุปฺปตนาการปตฺตนฺติ อุปฺปติตฺวา ฐิตํ วิยฯ ชิยํ โปเถนฺตสฺสาติ ชิยาฆาตํ กโรนฺตสฺสฯ ชิยปฺปหารสทฺโทติ ชิยาฆาตสทฺโทฯ ยนฺเต พทฺธนฺติ ยนฺตพทฺธํ กตฺวา ฐปิตํฯ สทฺทนฺตเรติ ถามมชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส สทฺทสวนฏฺฐาเนฯ คาวุตสฺส จตุตฺโถ ภาโค โกโสติปิ วุจฺจติ ทฺวิสหสฺสทณฺฑปฺปมาณฏฺฐานํฯ

สพฺพฏฺฐานานีติ มหาปุริสสฺส ตานิ ตานิ สพฺพานิ วสนฏฺฐานานิฯ สิขาพทฺโธติ ปุริสสภาวสฺเสว วิเสสโต ทสฺสนเมตํฯ น อุปฺปิลาวิตภาวตฺถนฺติ อุปฺปิลาวิตภาวสงฺขาตํ อตฺถํ น กเถสีติ อตฺโถฯ ตสฺส หิ โพธิมูเลเยว เสตุฆาโตฯ