เตนาห – ‘‘ปฏิปีฬนฏฺเฐนา’’ติอาทิ ฯ อนตฺตลกฺขณญฺจ นานาธาตุวินิพฺโภคสฺส อมนสิการา ฆเนน ปฏิจฺฉนฺนตฺตา น อุปฏฺฐาติ, นานาธาตุโย ปน วินิพฺภุชฺชิตฺวา ‘‘อญฺญา ปถวีธาตุ, อญฺญา อาโปธาตู’’ติอาทินา, ‘‘อญฺโญ ผสฺโส, อญฺญา เวทนา’’ติอาทินา จ วิสุํ วิสุํ กตฺวา ฆนวินิพฺโภเค กเต สมูหฆเน กิจฺจารมฺมณฆเน จ เภทิเต อนตฺตลกฺขณํ ยาถาวสรสโต อุปฏฺฐาติฯ ยา เหสา อญฺญมญฺญูปตฺถมฺเภสุ สมุทิเตสุ รูปารูปธมฺเมสุ เอกตฺตาภินิเวสวเสน อปริมทฺทิตสงฺขาเรหิ มมายมานา สมูหฆนตา, ตถา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ กิจฺจเภทสฺส สติปิ ปฏินิยตภาเว เอกโต คยฺหมานา กิจฺจฆนตา, ตถา สารมฺมณธมฺมานํ สติปิ อารมฺมณกรณเภเท เอกโต คยฺหมานา อารมฺมณฆนตาฯ สา จตูสุ ธาตูสุ ญาเณน วินิพฺภุชิตฺวา ทิสฺสมานาสุ หตฺเถน ปริมทฺทิยมาโน เผณปิณฺโฑ วิย วิลีนํ อาคจฺฉติ, ยถาปจฺจยํ ปวตฺตมานา สุญฺญา เอเต ธมฺมมตฺตาติ อวสวตฺตนาการสงฺขาตํ อนตฺตลกฺขณํ ปากฏตรํ โหติฯ

อปรอจฺฉราสงฺฆาตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

19. กายคตาสติวคฺควณฺณนา

[563] เจตสา ผุโฏติ จิตฺเตน ผริโตฯ จิตฺเตน ผรณญฺจ สมุทฺทสฺส ทฺวิธา สมฺภวตีติ อาห – ‘‘ทุวิธํ ผรณ’’นฺติอาทิฯ ปุริเมน อตฺเถนาติ ‘‘สมฺปโยควเสน วิชฺชํ ภชนฺตี’’ติ วุตฺเตน อตฺเถนฯ ปจฺฉิเมนาติ ‘‘วิชฺชาภาเค วิชฺชาโกฏฺฐาเส วตฺตนฺตี’’ติ วุตฺเตนฯ

[564] มหโต สํเวคาย สํวตฺตตีติอาทีสุ อยํ ปน อปโร นโยฯ ยาถาวโต กายสภาวปฺปเวทนโต มหโต สํเวคาย สํวตฺตติฯ อตฺถายาติ ทิฏฺฐธมฺมิกาทิอตฺถายฯ โยคกฺเขมายาติ จตูหิ โยเคหิ เขมภาวายฯ สติสมฺปชญฺญายาติ สพฺพตฺถ สติอวิปฺปวาสาย สตฺตฏฺฐานิยสมฺปชญฺญาย จฯ ญาณทสฺสนปฺปฏิลาภายาติ วิปสฺสนาญาณาธิคมายฯ วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยายาติ ติสฺโส วิชฺชา จิตฺตสฺส อธิมุตฺติ นิพฺพานํ จตฺตาริ สามญฺญผลานีติ เอเตสํ ปจฺจกฺขกรณายฯ