16. เอกธมฺมปาฬิ

(16) 1. เอกธมฺมปาฬิ-ปฐมวคฺควณฺณนา

[296] เอกธมฺมปาฬิวณฺณนายํ อิธ ธมฺม-สทฺโท สภาวตฺโถ ‘‘กุสลา ธมฺมา’’ติอาทีสุ วิยาติ อาห – ‘‘เอกสภาโว’’ติฯ เอกนฺเตนาติ เอกํเสน, อวสฺสนฺติ อตฺโถฯ วฏฺเฏติ สํสารวฏฺเฏฯ นิพฺพินฺทนตฺถายาติ อนภิรมนตฺถายฯ วิรชฺชนตฺถายาติ อรชฺชนตฺถายฯ วิรชฺชนายาติ ปลุชฺชนายฯ เตเนวาห – ‘‘วิคมายา’’ติฯ ราคาทีนํ นิโรธายาติ มคฺคญาเณน ราคาทีนํ นิโรธนตฺถายฯ มคฺคญาเณน นิโรธนํ นาม อจฺจนฺตํ อปฺปวตฺติกรณนฺติ อาห – ‘‘อปฺปวตฺติกรณตฺถายา’’ติฯ ยถา ขาทนียสฺส มุเข กตฺวา ขาทนํ นาม ยาวเทว อชฺโฌหรณตฺถํ, เอวํ ราคาทีนํ นิโรธนํ วฏฺฏนิโรธนตฺถเมวาติ วุตฺตํ – ‘‘วฏฺฏสฺเสว วา นิรุชฺฌนตฺถายา’’ติฯ ยสฺมา กิเลเสสุ ขีเณสุ อิตรํ วฏฺฏทฺวยมฺปิ ขีณเมว โหติ, ตสฺมา มูลเมว คณฺหนฺโต ‘‘อุปสมายาติ กิเลสวูปสมนตฺถายา’’ติ อาหฯ สงฺขตธมฺมานํ อภิชานนํ นาม ตตฺถ ลกฺขณตฺตยาโรปนมุเขเนวาติ อาห – ‘‘อนิจฺจาทิ…เป.… อภิชานนตฺถายา’’ติฯ สมฺพุชฺฌิตพฺพานิ นาม จตฺตาริ อริยสจฺจานิ ตพฺพินิมุตฺตสฺส เญยฺยสฺส อภาวโตฯ ‘‘จตุนฺนํ สจฺจานํ พุชฺฌนตฺถายา’’ติ วตฺวา ตยิทํ พุชฺฌนํ ยสฺส ญาณสฺส วเสน อิชฺฌติ, ตสฺส ญาณสฺส วเสน ทสฺเสตุํ – ‘‘โพธิ วุจฺจตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อปฺปจฺจยนิพฺพานสฺสาติ อมตธาตุยาฯ

อุสฺสาหชนนตฺถนฺติ กมฺมฏฺฐาเน อภิรุจิอุปฺปาทนายฯ วิสกณฺฏโกติ คุฬสฺส วาณิชสมญฺญาฯ ‘‘กิสฺมิญฺจิ เทเส เทสภาสา’’ติ เกจิฯ อุจฺฉุรโส สมปากปกฺโก จุณฺณาทีหิ มิสฺเสตฺวา ปิณฺฑีกโต คุโฬ, อปิณฺฑีกโต ผาณิตํฯ ปากวิเสเสน ขณฺฑขณฺฑเสทิโต ขณฺโฑ, มลาภาวํ อาปนฺโน สกฺกราฯ

สรตีติ สติฯ อนุ อนุ สรตีติ อนุสฺสติ, อนุ อนุรูปา สตีติปิ อนุสฺสติฯ ทุวิธํ โหตีติ ปโยชนวเสน ทุวิธํ โหติฯ จิตฺตสมฺปหํสนตฺถนฺติ ปสาทนียวตฺถุสฺมิํ ปสาทุปฺปาทเนน ภาวนาจิตฺตสฺส ปริโตสนตฺถํฯ วิปสฺสนตฺถนฺติ วิปสฺสนาสุขตฺถํฯ อุปจารสมาธินา หิ จิตฺเต สมาหิเต วิปสฺสนาสุเขน อิชฺฌติฯ จิตฺตุปฺปาโทติ ภาวนาวเสน ปวตฺโต จิตฺตุปฺปาโท ฯ อุปหญฺญติ ปติหญฺญติ ปฏิกูลตฺตา อารมฺมณสฺสฯ