กาติยานีวตฺถุ

[265] อฏฺฐเม อเวจฺจปฺปสนฺนานนฺติ รตนตฺตยคุเณ ยาถาวโต ญตฺวา ปสนฺนานํ, โส ปนสฺส ปสาโท มคฺเคนาคตตฺตา เกนจิ อกมฺปนีโยฯ อธิคเตนาติ มคฺคาธิคเมเนว อธิคเตนฯ ‘‘อวิคเตนา’’ติ วา ปาโฐ, ตสฺสตฺโถ ‘‘กทาจิ อวิคจฺฉนฺเตนา’’ติฯ โส อปฺปธํสิโย จ โหติ, ตสฺมา วุตฺตํ – ‘‘อธิคเตน อจลปฺปสาเทนา’’ติฯ ตตฺถ กายสกฺขิํ กตฺวาติ ปมุขํ กตฺวา, วจนตฺถโต ปน นามกาเยน เทสนาย สมฺปฏิจฺฉนวเสน สกฺขิภูตํ กตฺวาติ อตฺโถฯ อุมฺมคฺคํ ขนิตฺวาติ ฆรสนฺธิจฺเฉทเนน อนฺโตปวิสนมคฺคํ ขนิตฺวาฯ ทุลฺลภสฺสวนนฺติ ทุลฺลภสทฺธมฺมสฺสวนํฯ มหาปถวี ปวิสิตพฺพา ภเวยฺยาติ อวีจิปฺปเวสนํ วทติฯ

นกุลมาตาวตฺถุ

[266] นวเม วิสฺสาสกถเนเนว นกุลมาตา นกุลปิตา จ สตฺถุวิสฺสาสิกา นาม ชาตาติ วุตฺตํ – ‘‘วิสฺสาสิกานนฺติ วิสฺสาสกถํ กเถนฺตีนํ อุปาสิกาน’’นฺติฯ คหปตานีติ เคหสามินีฯ วุตฺตเมวาติ อุปาสกปาฬิยํ นกุลปิตุกถายํ วุตฺตนยเมวฯ

กาฬีกุรรฆริกาวตฺถุ

[267] ทสเม อนุสฺสเวเนวาติ ปจฺจกฺขโต รูปทสฺสเนน สตฺถุ สมฺมุขา ธมฺมสฺสวเนน จ วินา เกวลํ อนุสฺสวเนเนว ปรสฺส วจนํ อนุคตสฺสวเนเนว อุปฺปนฺเนน ปสาเทนฯ อนุสฺสวิกปฺปสาทนฺติ อนุสฺสวโต อาคตปฺปสาทํฯ

(สตฺตมเอตทคฺควคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ)

อุปาสิกาปาฬิสํวณฺณนา สมตฺตาฯ

นิฏฺฐิตา จ มโนรถปูรณิยา

องฺคุตฺตรนิกาย-อฏฺฐกถาย

เอตทคฺควคฺควณฺณนาย อนุตฺตานตฺถทีปนาฯ

15. อฏฺฐานปาฬิ (ปฐมวคฺค)

(15) 1. อฏฺฐานปาฬิ-ปฐมวคฺควณฺณนา

[268] อฏฺฐานปาฬิวณฺณนายํ อวิชฺชมานํ ฐานํ อฏฺฐานํ, นตฺถิ ฐานนฺติ วา อฏฺฐานํฯ อนวกาโสติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ ตทตฺถนิคมนเมว หิ ‘‘เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติ วจนนฺติฯ เตนาห – ‘‘อุภเยนปี’’ติอาทิฯ ยนฺติ การณตฺเถ ปจฺจตฺตวจนํฯ เหตุอตฺโถ เจตฺถ การณตฺโถติ อาห – ‘‘ยนฺติ เยน การเณนา’’ติฯ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทเสเนตฺถ ทิฏฺฐิสมฺปตฺติ เวทิตพฺพาติ วุตฺตํ – ‘‘มคฺคทิฏฺฐิยา สมฺปนฺโน’’ติฯ กุโต ปนายมตฺโถ ลพฺภตีติ? ลิงฺคโต, ลิงฺคํ เจตสฺส นิจฺจโต อุปคมนปฺปฏิกฺเขโปฯ จตุภูมเกสูติ อิทํ จตุตฺถภูมกสงฺขารานํ อริยสาวกสฺส วิสยภาวูปคมนโต วุตฺตํ, น ปน เต อารพฺภ นิจฺจโต อุปคมนสพฺภาวโตฯ วกฺขติ หิ ‘‘ตทภาเว จตุตฺถภูมกสงฺขารา ปนา’’ติอาทินาฯ อภิสงฺขตสงฺขารอภิสงฺขรณกสงฺขารานํ สปฺปเทสตฺตา นิปฺปเทสสงฺขารคฺคหณตฺถํ ‘‘สงฺขตสงฺขาเรสู’’ติ วุตฺตํ, โลกุตฺตรสงฺขารานํ ปน นิวตฺตเน การณํ สยเมว วกฺขติฯ เอตํ การณํ นตฺถีติ ตถา อุปคมเน เสตุฆาโต นตฺถิฯ เตชุสฺสทตฺตาติ สํกิเลสวิธมนเตชสฺส อธิกภาวโตฯ ตถา หิ เต คมฺภีรภาเวน ทุทฺทสา อกุสลานํ อารมฺมณํ น โหนฺตีติฯ อิทํ ปน ปกรณวเสน วุตฺตํฯ อปฺปหีนวิปลฺลาสานญฺหิ สนฺตาเนสุ กุสลธมฺมานมฺปิ เต อารมฺมณํ น โหนฺติฯ

[269] อสุเข สุขนฺติ วิปลฺลาโส จ อิธ สุขโต อุปคมนสฺส ฐานนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘เอกนฺต…เป.… อตฺตทิฏฺฐิวเสนา’’ติ ปธานทิฏฺฐิมาหฯ คูถนฺติ คูถฏฺฐานํ, ทิฏฺฐิยา นิพฺพานสฺส อวิสยภาโว เหฏฺฐา วุตฺโต เอวาติ กสิณาทิปณฺณตฺติสงฺคหตฺถนฺติ วุตฺตํฯ

[270] ปริจฺเฉโทติ ปริจฺฉินฺทนํ ปริจฺฉิชฺช ตสฺส คหณํฯ สฺวายํ เยสุ นิจฺจาทิโต อุปคมนํ สมฺภวติ, เตสํ วเสนเยว กาตพฺโพติ ทสฺเสนฺโต ‘‘สพฺพวาเรสุ วา’’ติอาทิมาหฯ สพฺพวาเรสูติ ‘‘นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺยา’’ติอาทินา อาคเตสุ สพฺเพสุ สุตฺตปเทสุฯ ปุถุชฺชโน หีติ หิ-สทฺโท เหตุอตฺโถฯ