ตว มนํ สนฺธาเรหีติ ‘‘อชฺช ภตฺตํ จิรายิต’’นฺติ โกธโต ตว จิตฺตํ สนฺธาเรหิ, มา กุชฺฌีติ อตฺโถฯ โอโลกิโตโลกิตฏฺฐานํ…เป.… สมฺปริกิณฺณํ วิย อโหสีติ เตน กสิตฏฺฐานํ สพฺพํ สุวณฺณภาวาปตฺติยา มหาโกสาตกิปุปฺเผหิ สญฺฉนฺนํ วิย อโหสิฯ ตาทิเสติ ตยา สทิเสฯ น โกเปมีติ น วินาเสมิ, ชาติยา น หีเฬมิฯ ปูชํ กโรตีติ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปูชํ กโรติฯ อนฺตรวตฺถุนฺติ เคหงฺคณํฯ โภติ สมฺโพธเน นิปาโตฯ เชติ อวญฺญาลปนํฯ สยํ อริยสาวิกาภาวโต สตฺถุวเสน ‘‘สปิติกา ธีตา’’ติ วตฺวา สตฺถุ สมฺมุขา ธมฺมสฺสวเนน ตสฺสา วิเสสาธิคมํ ปจฺจาสีสนฺตี ‘‘ทสพเล ขมนฺเตเยว ขมิสฺสามี’’ติ อาหฯ กทริยนฺติ ถทฺธมจฺฉริํฯ

สุปฺปวาสาวตฺถุ

[263] ฉฏฺเฐ ปณีตทายิกานนฺติ ปณีตรสวตฺถูนํ ทายิกานํฯ อายุโน ฐิติเหตุํ โภชนํ เทนฺตี อายุํ เทติ นามฯ เอส นโย วณฺณํ เทตีติอาทีสุฯ เตนาห – ‘‘ปญฺจ ฐานานี’’ติฯ กมฺมสริกฺขกญฺเจตํ ผลนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อายุํ โข ปน ทตฺวา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ทตฺวาติ ทานเหตุฯ ภาคินีติ ภาควตี ลทฺธุํ ภพฺพาฯ

สุปฺปิยาวตฺถุ

[264] สตฺตเม อูรุมํสํ ฉินฺทิตฺวา ทาสิยา อทาสีติ อาคตผลา วิญฺญาตสาสนา อริยสาวิกา อตฺตโน สรีรทุกฺขํ อจินฺเตตฺวา ตสฺส ภิกฺขุโน โรควูปสมเมว ปจฺจาสีสนฺตี อตฺตโน อูรุมํสํ ฉินฺทิตฺวา ทาสิยา อทาสิฯ สตฺถาปิ ตสฺสา ตถาปวตฺตํ อชฺฌาสยสมฺปตฺติํ ทิสฺวา ‘‘มม สมฺมุขีภาวูปคมเนเนวสฺสา วโณ รุหิตฺวา สญฺฉวิ ชายติ, ผาสุภาโว โหตี’’ติ จ ทิสฺวา ‘‘ปกฺโกสถ น’’นฺติ อาหฯ สา จินฺเตสีติ ‘‘สพฺพโลกสฺส หิตานุกมฺปโก สตฺถา น มํ ทุกฺขาเปตุํ ปกฺโกสติ, อตฺเถตฺถ การณ’’นฺติ จินฺเตสิฯ อตฺตนา กตการณํ สพฺพํ กเถสีติ พุทฺธานุภาววิภาวนตฺถํ กเถสิ, น อตฺตโน ทฬฺหชฺฌาสยตาย วิภาวนตฺถํฯ คิลานุปฏฺฐากีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ อคณิตตฺตทุกฺขา คิลานานํ ภิกฺขูนํ เคลญฺญวูปสมเน ยุตฺตปฺปยุตฺตาติ คิลานุปฏฺฐากีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

กาติยานีวตฺถุ

[265] อฏฺฐเม อเวจฺจปฺปสนฺนานนฺติ รตนตฺตยคุเณ ยาถาวโต ญตฺวา ปสนฺนานํ, โส ปนสฺส ปสาโท มคฺเคนาคตตฺตา เกนจิ อกมฺปนีโยฯ อธิคเตนาติ มคฺคาธิคเมเนว อธิคเตนฯ ‘‘อวิคเตนา’’ติ วา ปาโฐ, ตสฺสตฺโถ ‘‘กทาจิ อวิคจฺฉนฺเตนา’’ติฯ โส อปฺปธํสิโย จ โหติ, ตสฺมา วุตฺตํ – ‘‘อธิคเตน อจลปฺปสาเทนา’’ติฯ ตตฺถ กายสกฺขิํ กตฺวาติ ปมุขํ กตฺวา, วจนตฺถโต ปน นามกาเยน เทสนาย สมฺปฏิจฺฉนวเสน สกฺขิภูตํ กตฺวาติ อตฺโถฯ อุมฺมคฺคํ ขนิตฺวาติ ฆรสนฺธิจฺเฉทเนน อนฺโตปวิสนมคฺคํ ขนิตฺวาฯ ทุลฺลภสฺสวนนฺติ ทุลฺลภสทฺธมฺมสฺสวนํฯ มหาปถวี ปวิสิตพฺพา ภเวยฺยาติ อวีจิปฺปเวสนํ วทติฯ

นกุลมาตาวตฺถุ

[266] นวเม วิสฺสาสกถเนเนว นกุลมาตา นกุลปิตา จ สตฺถุวิสฺสาสิกา นาม ชาตาติ วุตฺตํ – ‘‘วิสฺสาสิกานนฺติ วิสฺสาสกถํ กเถนฺตีนํ อุปาสิกาน’’นฺติฯ คหปตานีติ เคหสามินีฯ วุตฺตเมวาติ อุปาสกปาฬิยํ นกุลปิตุกถายํ วุตฺตนยเมวฯ

กาฬีกุรรฆริกาวตฺถุ

[267] ทสเม อนุสฺสเวเนวาติ ปจฺจกฺขโต รูปทสฺสเนน สตฺถุ สมฺมุขา ธมฺมสฺสวเนน จ วินา เกวลํ อนุสฺสวเนเนว ปรสฺส วจนํ อนุคตสฺสวเนเนว อุปฺปนฺเนน ปสาเทนฯ อนุสฺสวิกปฺปสาทนฺติ อนุสฺสวโต อาคตปฺปสาทํฯ

(สตฺตมเอตทคฺควคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ)

อุปาสิกาปาฬิสํวณฺณนา สมตฺตาฯ

นิฏฺฐิตา จ มโนรถปูรณิยา

องฺคุตฺตรนิกาย-อฏฺฐกถาย

เอตทคฺควคฺควณฺณนาย อนุตฺตานตฺถทีปนาฯ