เมนู

วิสาขาวตฺถุ

[259] ทุติเย มหาลตาปสาธนสฺสาติ มหาลตาปิฬนฺธนสฺสฯ ตสฺมิญฺจ ปิฬนฺธเน จตสฺโส วชิรนาฬิโย อุปโยคํ อคมํสุฯ มุตฺตานํ เอกาทส นาฬิโย, ปวาฬสฺส ทฺวาวีสติ นาฬิโย, ปทุมราคมณีนํ เตตฺติํส นาฬิโยฯ อิติ เอเตหิ จ อญฺเญหิ จ อินฺทนีลาทีหิ นีลปีตโลหิโตทาตมญฺชิฏฺฐสามกพรวณฺณวเสน สตฺตวณฺเณหิ วรรตเนหิ นิฏฺฐานํ อคมาสิ, ตํ สีเส ปฏิมุกฺกํ ยาว ปาทปิฏฺฐิยา ภสฺสติ, ปญฺจนฺนํ หตฺถีนํ พลํ ธารยมานาว นํ อิตฺถี ธาเรตุํ สกฺโกติฯ อนฺโตอคฺคิ พหิ น นีหริตพฺโพติอาทีนํ อตฺโถ อุปริ อาวิ ภวิสฺสติฯ เสสเมตฺถ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ขุชฺชุตฺตรา-สามาวตีวตฺถุ

[260-261] ตติยจตุตฺเถสุ ปายาสสฺสาติ พหลตรสฺส ปายาสสฺสฯ ตํ ปายาสํ ภุญฺชนฺเตสูติ ตํ พหลตรํ ครุสินิทฺธํ ปายาสํ ภุญฺชนฺเตสุฯ ชีราเปตุํ อสกฺโกนฺโตติ อนฺตรามคฺเค อปฺปาหารตาย มนฺทคหณิกตฺตา ชีราเปตุํ อสกฺโกนฺโตฯ วาฬมิคฏฺฐาเนติ วาฬมิเคหิ อธิฏฺฐิตฏฺฐาเนฯ อนุวิชฺชนฺโตติ วิจาเรนฺโตฯ สาลาติ นฬการสาลาฯ มุธา น กริสฺสตีติ มูลฺยํ วินา น กริสฺสติฯ อาลิมฺเปสีติ อคฺคิํ อทาสิ, อคฺคิํ ชาเลสีติ อตฺโถฯ เปกฺขาติ อาคเมหิฯ อุปธิสมฺปทาติ สรีรสมฺปตฺติฯ วฏรุกฺขํ ปตฺวาติ นิคฺโรธรุกฺขํ ปตฺวาฯ สุวณฺณกฏเกติ สุวณฺณวลเยฯ อพฺภุํ เมติ เม อวฑฺฒีติ อตฺโถฯ อนฺโต อโสเธตฺวาติ ปณฺณสาลาย อนฺโต กสฺสจิ อตฺถิภาวํ วา นตฺถิภาวํ วา อนุปธาเรตฺวาฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

อุตฺตรานนฺทมาตาวตฺถุ

[262] ปญฺจเม อุปนิสฺสยํ ทิสฺวาติ อิมินา ยถา วิเสสาธิคมสฺส สติปิ ปจฺจุปฺปนฺนปจฺจยสมวาเย อวสฺสํ อุปนิสฺสยสมฺปทา อิจฺฉิตพฺพา, เอวํ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียภาเวน วิปจฺจนกสฺส กมฺมสฺสปิ ปจฺจุปฺปนฺนสมวาโย วิย อุปนิสฺสยสมฺปทาปิ สวิเสสา อิจฺฉิตพฺพาติ ทสฺเสติฯ ตถา หิ อุกฺกํสคตสปฺปุริสูปนิสฺสยโยนิโสมนสิกาเรสุ ลพฺภมาเนสุปิ อุปนิสฺสยรหิตสฺส วิเสสาธิคโม น สมฺปชฺชเตวาติฯ กปฺปิยํ กตฺวาติ ยถา กปฺปิยํ โหติ, ตถา กตฺวาฯ ปตฺเต ปติฏฺฐเปยฺยาติ อาหารํ ทานมุเข วิสฺสชฺเชยฺยฯ ตีหิ เจตนาหีติ ปุพฺพภาคมุญฺจอนุโมทนาเจตนาหิฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘ปุพฺเพว ทานา สุมโน, ททํ จิตฺตํ ปสาทเย;

ทตฺวา อตฺตมโน โหติ, เอสา ปุญฺญสฺส สมฺปทา’’ติฯ (อ. นิ. 6.37; เป. ว. 305);

ตว มนํ สนฺธาเรหีติ ‘‘อชฺช ภตฺตํ จิรายิต’’นฺติ โกธโต ตว จิตฺตํ สนฺธาเรหิ, มา กุชฺฌีติ อตฺโถฯ โอโลกิโตโลกิตฏฺฐานํ…เป.… สมฺปริกิณฺณํ วิย อโหสีติ เตน กสิตฏฺฐานํ สพฺพํ สุวณฺณภาวาปตฺติยา มหาโกสาตกิปุปฺเผหิ สญฺฉนฺนํ วิย อโหสิฯ ตาทิเสติ ตยา สทิเสฯ น โกเปมีติ น วินาเสมิ, ชาติยา น หีเฬมิฯ ปูชํ กโรตีติ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปูชํ กโรติฯ อนฺตรวตฺถุนฺติ เคหงฺคณํฯ โภติ สมฺโพธเน นิปาโตฯ เชติ อวญฺญาลปนํฯ สยํ อริยสาวิกาภาวโต สตฺถุวเสน ‘‘สปิติกา ธีตา’’ติ วตฺวา สตฺถุ สมฺมุขา ธมฺมสฺสวเนน ตสฺสา วิเสสาธิคมํ ปจฺจาสีสนฺตี ‘‘ทสพเล ขมนฺเตเยว ขมิสฺสามี’’ติ อาหฯ กทริยนฺติ ถทฺธมจฺฉริํฯ

สุปฺปวาสาวตฺถุ

[263] ฉฏฺเฐ ปณีตทายิกานนฺติ ปณีตรสวตฺถูนํ ทายิกานํฯ อายุโน ฐิติเหตุํ โภชนํ เทนฺตี อายุํ เทติ นามฯ เอส นโย วณฺณํ เทตีติอาทีสุฯ เตนาห – ‘‘ปญฺจ ฐานานี’’ติฯ กมฺมสริกฺขกญฺเจตํ ผลนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อายุํ โข ปน ทตฺวา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ทตฺวาติ ทานเหตุฯ ภาคินีติ ภาควตี ลทฺธุํ ภพฺพาฯ

สุปฺปิยาวตฺถุ

[264] สตฺตเม อูรุมํสํ ฉินฺทิตฺวา ทาสิยา อทาสีติ อาคตผลา วิญฺญาตสาสนา อริยสาวิกา อตฺตโน สรีรทุกฺขํ อจินฺเตตฺวา ตสฺส ภิกฺขุโน โรควูปสมเมว ปจฺจาสีสนฺตี อตฺตโน อูรุมํสํ ฉินฺทิตฺวา ทาสิยา อทาสิฯ สตฺถาปิ ตสฺสา ตถาปวตฺตํ อชฺฌาสยสมฺปตฺติํ ทิสฺวา ‘‘มม สมฺมุขีภาวูปคมเนเนวสฺสา วโณ รุหิตฺวา สญฺฉวิ ชายติ, ผาสุภาโว โหตี’’ติ จ ทิสฺวา ‘‘ปกฺโกสถ น’’นฺติ อาหฯ สา จินฺเตสีติ ‘‘สพฺพโลกสฺส หิตานุกมฺปโก สตฺถา น มํ ทุกฺขาเปตุํ ปกฺโกสติ, อตฺเถตฺถ การณ’’นฺติ จินฺเตสิฯ อตฺตนา กตการณํ สพฺพํ กเถสีติ พุทฺธานุภาววิภาวนตฺถํ กเถสิ, น อตฺตโน ทฬฺหชฺฌาสยตาย วิภาวนตฺถํฯ คิลานุปฏฺฐากีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ อคณิตตฺตทุกฺขา คิลานานํ ภิกฺขูนํ เคลญฺญวูปสมเน ยุตฺตปฺปยุตฺตาติ คิลานุปฏฺฐากีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ