เมนู

อุปฺปลวณฺณาเถรีวตฺถุ

[237] ตติยํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

ปฏาจาราเถรีวตฺถุ

[238] จตุตฺเถ ปฏิหารสเตนปีติ ทฺวารสเตนปิฯ ปฏิหารสทฺโท หิ ทฺวาเร โทวาริเก จ ทิสฺสติฯ กุลสภาคนฺติ อตฺตโน เคหสมีปํฯ

ตาณายาติ ตาณภาวาย ปติฏฺฐานตฺถายฯ พนฺธวาติ ปุตฺเต จ ปิตโร จ ฐเปตฺวา อวเสสา ญาติสุหชฺชาฯ อนฺตเกนาธิปนฺนสฺสาติ มรเณน อภิภูตสฺสฯ ปวตฺติยญฺหิ ปุตฺตาทโย อนฺนปานาทิทาเนน เจว อุปฺปนฺนกิจฺจนิตฺถรเณน จ ตาณา หุตฺวาปิ มรณกาเล เกนจิ อุปาเยน มรณํ ปฏิพาหิตุํ อสมตฺถตาย ตาณตฺถาย เลณตฺถาย น สนฺติ นามฯ เตเนว วุตฺตํ – ‘‘นตฺถิ ญาตีสุ ตาณตา’’ติฯ

เอตมตฺถวสนฺติ เอตํ เตสํ อญฺญมญฺญสฺส ตาณํ ภวิตุํ อสมตฺถภาวสงฺขาตํ การณํ ชานิตฺวา ปณฺฑิโต จตุปาริสุทฺธิสีเลน สํวุโต รกฺขิตโคปิโต หุตฺวา นิพฺพานคมนํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ สีฆํ โสเธยฺยาติ อตฺโถฯ

ธมฺมทินฺนาเถรีวตฺถุ

[239] ปญฺจเม ปรายตฺตฏฺฐาเนติ ปเรสํ ทาสิฏฺฐาเนฯ สุชาตตฺเถรสฺส อธิการกมฺมํ กตฺวาติ สา กิร อตฺตโน เกเส วิกฺกิณิตฺวา สุชาตตฺเถรสฺส นาม อคฺคสาวกสฺส ทานํ ทตฺวา ปตฺถนํ อกาสิ ฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ หตฺเถ ปสาริเตติ ตสฺส หตฺถาวลมฺพนตฺถํ ปุพฺพาจิณฺณวเสน หตฺเถ ปสาริเตฯ โส กิร อนาคามี หุตฺวา เคหํ อาคจฺฉนฺโต ยถา อญฺเญสุ ทิวเสสุ อิโต จิโต จ โอโลเกนฺโต สิตํ กุรุมาโน หสมาโน อาคจฺฉติ, เอวํ อนาคนฺตฺวา สนฺตินฺทฺริโย สนฺตมานโส หุตฺวา อคมาสิฯ ธมฺมทินฺนา สีหปญฺชรํ อุคฺฆาเฏตฺวา วีถิํ โอโลกยมานา ตสฺส อาคมนาการํ ทิสฺวา ‘‘กิํ นุ โข เอต’’นฺติ จินฺเตตฺวา ตสฺส ปจฺจุคฺคมนํ กุรุมานา โสปานสีเส ฐตฺวา โอลมฺพนตฺถํ หตฺถํ ปสาเรสิฯ อุปาสโก อตฺตโน หตฺถํ สมิญฺเชสิฯ สา ‘‘ปาตราสโภชนกาเล ชานิสฺสามี’’ติ จินฺเตสิฯ อุปาสโก ปุพฺเพ ตาย สทฺธิํ เอกโต ภุญฺชติฯ ตํ ทิวสํ ปน ตํ อนปโลเกตฺวา โยคาวจรภิกฺขุ วิย เอกโกว ภุญฺชิฯ เตนาห – ‘‘ภุญฺชมาโนปิ อิมํ เทถ, อิมํ หรถาติ น พฺยาหรี’’ติฯ ตตฺถ อิมํ เทถาติ อิมํ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา เทถฯ อิมํ หรถาติ อิมํ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อปหรถฯ สนฺถววเสนาติ กิเลสสนฺถววเสนฯ จิรกาลปริภาวิตาย ฆฏทีปชาลาย วิย อพฺภนฺตเร ทิพฺพมานาย เหตุสมฺปตฺติยา โจทิยมานา อาห – ‘‘เอวํ สนฺเต…เป.… มยฺหํ ปพฺพชฺชํ อนุชานาถา’’ติฯ

อยํ ตาว เสฏฺฐิ ฆรมชฺเฌ ฐิโตว ทุกฺขสฺสนฺตํ อกาสีติ สา กิร ‘‘ธมฺมทินฺเน ตุยฺหํ โทโส นตฺถิ, อหํ ปน อชฺช ปฏฺฐาย สนฺถววเสน…เป.… กุลฆรํ คจฺฉา’’ติ วุตฺเต เอวํ จินฺเตสิ – ‘‘ปกติปุริโส เอวํ วตฺตา นาม นตฺถิ, อทฺธา เอเตน โลกุตฺตรธมฺโม นาม ปฏิวิทฺโธ’’ติฯ เตนสฺสา อยํ สงฺกปฺโป อโหสิ ‘‘อยํ ตาว เสฏฺฐิ ฆรมชฺเฌ ฐิโตว ทุกฺขสฺสนฺตํ อกาสี’’ติฯ มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถายํ (ม. นิ. อฏฺฐ. 1.460) ปน ‘‘อถ กสฺมา มยา สทฺธิํ ยถาปกติยา อาลาปสลฺลาปมตฺตมฺปิ น กโรถาติ โส จินฺเตสิ – ‘อยํ โลกุตฺตรธมฺโม นาม ครุ ภาริโย น ปกาเสตพฺโพ; สเจ โข ปนาหํ น กเถสฺสามิ, อยํ หทยํ ผาเลตฺวา เอตฺเถว กาลํ กเรยฺยา’ติ ตสฺสา อนุคฺคหตฺถาย กเถสิ – ‘ธมฺมทินฺเน อหํ สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ นาม อธิคโต, ตํ อธิคตสฺส เอวรูปา โลกิยกิริยา น วฏฺฏตี’’’ติ วุตฺตํฯ

ปญฺจกฺขนฺธาทิวเสน ปญฺเห ปุจฺฉีติ ‘‘สกฺกาโย สกฺกาโยติ อยฺเย วุจฺจติ, กตโม นุ โข อยฺเย สกฺกาโย วุตฺโต ภควตา’’ติอาทินา จูฬเวทลฺลสุตฺเต (ม. นิ. 1.460 อาทโย) อาคตนเยน ปุจฺฉิฯ ปุจฺฉิตํ ปุจฺฉิตํ วิสฺสชฺเชสีติ ‘‘ปญฺจ โข อิเม, อาวุโส วิสาข, อุปาทานกฺขนฺธา สกฺกาโย วุตฺโต ภควตา’’ติอาทินา (ม. นิ. 1.460 อาทโย) ตตฺเถว อาคตนเยน วิสฺสชฺเชสิฯ สูรภาวนฺติ ติกฺขภาวํฯ อนธิคตอรหตฺตมคฺคสฺส อุคฺคเหน วินา ตตฺถ ปญฺโห น อุปฏฺฐาตีติ อาห – ‘‘อุคฺคหวเสน อรหตฺตมคฺเคปิ ปุจฺฉี’’ติฯ