เตน ปุจฺฉิเต ทุติโย หุตฺวา สตฺถารํ ปญฺหํ ปุจฺฉีติ –

‘‘มุทฺธํ มุทฺธาธิปาตญฺจ, พาวรี ปริปุจฺฉติ;

ตํ พฺยากโรหิ ภควา, กงฺขํ วินย โน อิเส’’ติฯ (สุ. นิ. 1031) –

เอวํ เตน ปญฺเห ปุจฺฉิเต ภควตา จ –

‘‘อวิชฺชา มุทฺธาติ ชานาหิ, วิชฺชา มุทฺธาธิปาตินี;

สทฺธาสติสมาธีหิ, ฉนฺทวีริเยน สํยุตา’’ติฯ (สุ. นิ. 1032) –

ปญฺเห วิสฺสชฺชิเต ทุติโย หุตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉิฯ

อถสฺส…เป.… ปญฺหํ กเถสีติ –

‘‘กถํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ, มจฺจุราชา น ปสฺสตี’’ติฯ (สุ. นิ. 1124) –

เตน ปญฺเห ปุจฺฉิเต –

‘‘สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขสฺสุ, โมฆราช สทา สโต;

อตฺตานุทิฏฺฐิํ อูหจฺจ, เอวํ มจฺจุตโร สิยา;

เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ, มจฺจุราชา น ปสฺสตี’’ติฯ (สุ. นิ. 1125) –

ปญฺหํ วิสฺสชฺเชสิฯ

เสสชนาติ ตสฺมิํ สมาคเม สนฺนิปติตา เสสชนาฯ น กถียนฺตีติ ‘‘เอตฺตกา โสตาปนฺนา’’ติอาทินา น วุจฺจนฺติฯ เอวํ ปารายเน วตฺถุ สมุฏฺฐิตนฺติ ปารายนวคฺเค อิทํ วตฺถุ สมุฏฺฐิตํฯ

จตุตฺถเอตทคฺควคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เถรปาฬิสํวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

14. เอตทคฺควคฺโค

(14) 5. ปญฺจมเอตทคฺควคฺควณฺณนา

มหาปชาปติโคตมีเถรีวตฺถุ

[235] เถริปาฬิสํวณฺณนาย ปฐเม ยทิทํ มหาโคตมีติ เอตฺถ ‘‘ยทิทํ มหาปชาปติ โคตมี’’ติ จ ปฐนฺติฯ ตตฺถ โคตมีติ โคตฺตํฯ นามกรณทิวเส ปนสฺสา ลทฺธสกฺการา พฺราหฺมณา ลกฺขณสมฺปตฺติํ ทิสฺวา ‘‘สเจ อยํ ธีตรํ ลภิสฺสติ, จกฺกวตฺติรญฺโญ มเหสี ภวิสฺสติฯ สเจ ปุตฺตํ ลภิสฺสติ, จกฺกวตฺติราชา ภวิสฺสตี’’ติ อุภยถาปิ ‘‘มหตีเยวสฺสา ปชา ภวิสฺสตี’’ติ พฺยากริํสุ, ตสฺมา ปุตฺตปชาย เจว ธีตุปชาย จ มหนฺตตาย ‘‘มหาปชาปตี’’ติ โวหริํสุฯ ตทุภยํ ปน สํสนฺเทตฺวา ‘‘มหาปชาปติโคตมี’’ติ วุตฺตํฯ วารภิกฺขนฺติ วาเรน ทาตพฺพํ ภิกฺขํฯ นามํ อกํสูติ โคตฺตํเยว นามํ อกํสุฯ มาตุจฺฉนฺติ จูฬมาตรํฯ มาตุภคินี หิ มาตุจฺฉาติ วุจฺจติฯ กลหวิวาทสุตฺตปริโยสาเนติ ‘‘กุโตปหูตา กลหา วิวาทา’’ติอาทินา สุตฺตนิปาเต อาคตสฺส กลหวิวาทสุตฺตสฺส (สุ. นิ. 868 อาทโย) ปริโยสาเนฯ อิทญฺจ องฺคุตฺตรภาณกานํ กถามคฺคานุสาเรน วุตฺตํฯ อปเร ปน ‘‘ตสฺมิํเยว สุตฺตนิปาเต ‘อตฺตทณฺฑาภยํ ชาต’นฺติอาทินา อาคตสฺส อตฺตทณฺฑสุตฺตสฺส (สุ. นิ. 941 อาทโย) ปริโยสาเน’’ติ วทนฺติฯ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตานนฺติ เอตฺถ เอหิภิกฺขุปพฺพชฺชาย เอเต ปพฺพชิตาติ วทนฺติฯ เตเนว สุตฺตนิปาเต อตฺตทณฺฑสุตฺตสํวณฺณนาย (สุ. นิ. อฏฺฐ. 2.942 อาทโย) วุตฺตํ – ‘‘เทสนาปริโยสาเน ปญฺจสตา สากิยกุมารา โกฬิยกุมารา จ เอหิภิกฺขุปพฺพชฺชาย ปพฺพชิตาฯ เต คเหตฺวา ภควา มหาวนํ ปาวิสี’’ติฯ เสสเมตฺถ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

เขมาเถรีวตฺถุ

[236] ทุติเย ปรปริยาปนฺนา หุตฺวาติ ปเรสํ ทาสี หุตฺวาฯ สุวณฺณรสปิญฺชโร อโหสีติ สุวณฺณรสปิญฺชโร วิย อโหสิฯ

มกฺกฏโกว ชาลนฺติ ยถา นาม มกฺกฏโก สุตฺตชาลํ กตฺวา มชฺฌฏฺฐาเน นาภิมณฺฑเล นิปนฺโน ปริยนฺเต ปติตํ ปฏงฺคํ วา มกฺขิกํ วา เวเคน คนฺตฺวา วิชฺฌิตฺวา ตสฺส รสํ ปิวิตฺวา ปุนาคนฺตฺวา ตสฺมิํเยว ฐาเน นิปชฺชติ, เอวเมว เย สตฺตา ราครตฺตา โทสปทุฏฺฐา โมหมูฬฺหา สยํกตํ ตณฺหาโสตํ อนุปตนฺติ, เต ตํ สมติกฺกมิตุํ น สกฺโกนฺติ, เอวํ ทุรติกฺกมํฯ เอตมฺปิ เฉตฺวาน วชนฺติ ธีราติ ปณฺฑิตา เอตํ พนฺธนํ ฉินฺทิตฺวา อนเปกฺขิโน นิราลยา หุตฺวา อรหตฺตมคฺเคน สพฺพํ ทุกฺขํ ปหาย วชนฺติ คจฺฉนฺตีติ อตฺโถฯ