ทพฺพตฺเถรวตฺถุ

[214] ฉฏฺเฐ อฏฺฐารสสุ มหาวิหาเรสูติ ราชคหสฺส สมนฺตโต ฐิเตสุ อฏฺฐารสสุ มหาวิหาเรสุฯ อุปวิชญฺญาติ อาสนฺนปสูติกาลาฯ รโหคโตติ รหสิ คโตฯ สงฺฆสฺส เวยฺยาวจฺจกรเณ กายํ โยเชตุกาโม จินฺเตสีติ เถโร กิร อตฺตโน กตกิจฺจภาวํ ทิสฺวา ‘‘อหํ อิมํ สรีรํ ธาเรมิ, ตญฺจ โข วาตมุเข ฐิตปทีโป วิย อนิจฺจตามุเข ฐิตํ นจิรสฺเสว นิพฺพายนธมฺมํ ยาว น นิพฺพายติ, ตาว กิํ นุ โข อหํ สงฺฆสฺส เวยฺยาวจฺจํ กเรยฺย’’นฺติ จินฺเตนฺโต อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ ‘‘ติโรรฏฺเฐสุ พหู กุลปุตฺตา ภควนฺตํ อทิสฺวาว ปพฺพชนฺติ, เต ‘ภควนฺตํ ปสฺสิสฺสาม เจว วนฺทิสฺสามา’ติ จ ทูรโตปิ อาคจฺฉนฺติ, ตตฺร เยสํ เสนาสนํ นปฺปโหติ, เต สิลาปตฺตเกปิ เสยฺยํ กปฺเปนฺติฯ ปโหมิ โข ปนาหํ อตฺตโน อานุภาเวน เตสํ เตสํ กุลปุตฺตานํ อิจฺฉาวเสน ปาสาทวิหารอฑฺฒโยคาทีนิ มญฺจปีฐตฺถรณานิ นิมฺมินิตฺวา ทาตุํ? ปุนทิวเส เจตฺถ เอกจฺเจ อติวิย กิลนฺตรูปา โหนฺติ, เต คารเวน ภิกฺขูนํ ปุรโต ฐตฺวา ภตฺตานิปิ น อุทฺทิสาเปนฺติ, อหํ โข ปน เตสํ ภตฺตานิปิ อุทฺทิสิตุํ ปโหมี’’ติฯ อิติ ปฏิสญฺจิกฺขนฺโต ‘‘ยํนูนาหํ สงฺฆสฺส เสนาสนญฺจ ปญฺญเปยฺยํ, ภตฺตานิ จ อุทฺทิเสยฺย’’นฺติ จินฺเตสิฯ สภาคสภาคานนฺติ สุตฺตนฺติกาทิคุณวเสน สภาคานํ, น มิตฺตสนฺถววเสนฯ เถโร หิ ยาวติกา สุตฺตนฺติกา โหนฺติ, เต อุจฺจินิตฺวา อุจฺจินิตฺวา เอกโต เตสํ อนุรูปเมว เสนาสนํ ปญฺญเปติฯ เวนยิกาภิธมฺมิกกมฺมฏฺฐานิกกายทฬฺหิพหุเลสุปิ เอเสว นโยฯ เตเนว ปาฬิยํ (ปารา. 380) วุตฺตํ – ‘‘เยเต ภิกฺขู สุตฺตนฺติกา, เตสํ เอกชฺฌํ เสนาสนํ ปญฺญเปตี’’ติอาทิฯ

องฺคุลิยา ชลมานายาติ เตโชกสิณจตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย อภิญฺญาญาเณน องฺคุลิชลนํ อธิฏฺฐหิตฺวา เตเนว เตโชธาตุสมาปตฺติชนิเตน อคฺคิชาเลน องฺคุลิยา ชลมานายฯ อยํ มญฺโจติอาทีสุ ปน เถเร ‘‘อยํ มญฺโจ’’ติอาทิํ วทนฺเต นิมฺมิตาปิ อตฺตโน อตฺตโน คตฏฺฐาเน ‘‘อยํ มญฺโจ’’ติอาทิํ วทนฺติฯ อยญฺหิ นิมฺมิตานํ ธมฺมตาฯ

‘‘เอกสฺมิํ ภาสมานสฺมิํ, สพฺเพ ภาสนฺติ นิมฺมิตา;

เอกสฺมิํ ตุณฺหิมาสิเน, สพฺเพ ตุณฺหี ภวนฺติ เต’’ติฯ (ที. นิ. 2.286);

ยสฺมิํ ปน วิหาเร มญฺจปีฐาทีนิ น ปริปูเรนฺติ, ตตฺถ อตฺตโน อานุภาเวน ปูเรนฺติ, เตน นิมฺมิตานํ อวตฺถุกํ วจนํ น โหติ สพฺพตฺถ มญฺจปีฐาทีนํ สพฺภาวโตฯ สพฺพวิหาเรสุ จ คมนมคฺเค สมปฺปมาเณ กตฺวา อธิฏฺฐาติฯ กติกสณฺฐานาทีนํ ปน นานปฺปการตฺตา ตสฺมิํ ตสฺมิํ วิหาเร กติกวตฺตานิ วิสุํ วิสุํ กถาเปตีติ เวทิตพฺพํฯ

อนิยเมตฺวา นิมฺมิตานญฺหิ ‘‘เอกสฺมิํ ภาสมานสฺมิ’’นฺติอาทิธมฺมตา วุตฺตาฯ ตถา หิ เย วณฺณวยสรีราวยวปริกฺขารกิริยาวิเสสาทีหิ นิยมํ อกตฺวา นิมฺมิตา โหนฺติ, เต อนิยเมตฺวา นิมฺมิตตฺตา อิทฺธิมตา สทิสาว โหนฺติฯ ฐานนิสชฺชาทีสุ ภาสิตตุณฺหีภาวาทีสุ วา ยํ ยํ อิทฺธิมา กโรติ, ตํ ตเทว กโรนฺติฯ สเจ ปน นานปฺปกาเร กาตุกาโม โหติ, เกจิ ปฐมวเย, เกจิ มชฺฌิมวเย, เกจิ ปจฺฉิมวเย, ตถา ทีฆเกเส อุปฑฺฒมุณฺเฑ มิสฺสกเกเส อุปฑฺฒรตฺตจีวเร ปณฺฑุกจีวเร, ปทภาณธมฺมกถาสรภญฺญปญฺหปุจฺฉนปญฺหวิสฺสชฺชนรชนปจนจีวรสิพฺพนโธวนาทีนิ กโรนฺเต, อปเรปิ วา นานปฺปกาเร กาตุกาโม โหติ, เตน ปาทกชฺฌานโต วุฏฺฐาย ‘‘เอตฺตกา ภิกฺขู ปฐมวยา โหนฺตู’’ติอาทินา นเยน ปริกมฺมํ กตฺวา ปุน สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย อธิฏฺฐิเต อธิฏฺฐานจิตฺเตน สทฺธิํ อิจฺฉิติจฺฉิตปฺปการาเยว โหนฺติฯ ปุน อตฺตโน วสนฏฺฐานเมว อาคจฺฉตีติ เตหิ สทฺธิํ ชนปทกถํ กเถนฺโต อนิสีทิตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานํ เวฬุวนเมว ปจฺจาคจฺฉติฯ ปาฬิยนฺติ วินยปาฬิยํฯ

ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรวตฺถุ

[215] สตฺตเม ปิยานนฺติ ปิยายิตพฺพานํฯ มนาปานนฺติ มนวฑฺฒนกานํฯ ปิลินฺโทติ ปนสฺส โคตฺตํ, วจฺโฉติ นามนฺติ เอตฺถ วุตฺตวิปริยาเยนปิ วทนฺติ ‘‘ปิลินฺโทติ นามํ, วจฺโฉติ โคตฺต’’นฺติฯ เตเนว อาจริยธมฺมปาลตฺเถเรน เถรคาถาสํวณฺณนาย (เถรคา. อฏฺฐ. 1.8 ปิลินฺทวจฺฉตฺเถรคาถาวณฺณนา) วุตฺตํ – ‘‘ปิลินฺโทติสฺส นามํ อกํสุ, วจฺโฉติ ปน โคตฺตํฯ เตน โส อปรภาเค ปิลินฺทวจฺโฉติ ปญฺญายิตฺถา’’ติฯ สํสนฺเทตฺวาติ เอกโต กตฺวาฯ

สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวาติ อิทํ องฺคุตฺตรภาณกานํ กถามคฺเคน วุตฺตํฯ อปเร ปน ภณนฺติ – อนุปฺปนฺเนเยว อมฺหากํ ภควติ สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณเคเห นิพฺพตฺติตฺวา ปิลินฺทวจฺโฉติ ปญฺญาโต สํสาเร สํเวคพหุลตาย ปริพฺพาชกปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา จูฬคนฺธารํ นาม วิชฺชํ สาเธตฺวา อากาสจารี ปรจิตฺตวิทู จ หุตฺวา ราชคเห ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺโต ปฏิวสติฯ