สมุฏฺฐาเปติ อตฺตานนฺติ มหนฺตํ ธนํ ยสญฺจ อุปฺปาเทตฺวา ตตฺถ อตฺตานํ สณฺฐเปติ ปติฏฺฐาเปติ ฯ ยถา กิํ? อณุํ อคฺคิํว สนฺธมํ, ยถา ปณฺฑิโต ปุริโส ปริตฺตกํ อคฺคิํ อนุกฺกเมน โคมยจุณฺณาทีนิ ปกฺขิปิตฺวา มุขวาเตน ธเมนฺโต สมุฏฺฐาเปติ วฑฺเฒติ, มหนฺตํ อคฺคิกฺขนฺธํ กโรติ, เอวเมว ปณฺฑิโต โถกมฺปิ ปาภตํ ลภิตฺวา นานาอุปาเยหิ ปโยเชตฺวา ธนญฺจ ยสญฺจ วฑฺเฒติ, วฑฺเฒตฺวา ปุน ตตฺถ อตฺตานํ ปติฏฺฐาเปติฯ ตาย เอว วา ปน ธนสฺส มหนฺตตาย อตฺตานํ สมุฏฺฐาเปติ, อภิญฺญาตํ ปากฏํ กโรตีติ อตฺโถฯ

สุภูติตฺเถรวตฺถุ

[201-202] ตติเย รณาติ หิ ราคาทโย กิเลสา วุจฺจนฺตีติ ‘‘สรณา ธมฺมา’’ติอาทีสุ (ธ. ส. 100 ทุกมาติกา) ราคาทโย กิเลสา ‘‘รณา’’ติ วุจฺจนฺติฯ รณนฺติ เอเตหีติ รณาฯ เยหิ อภิภูตา สตฺตา นานปฺปกาเรน กนฺทนฺติ ปริเทวนฺติ, ตสฺมา เต ราคาทโย ‘‘รณา’’ติ วุตฺตาฯ เทสิตนิยามโต อโนกฺกมิตฺวาติ เทสิตาโนกฺกมนโต อนุปคนฺตฺวา เทเสติ, สตฺถารา เทสิตนิยาเมเนว อโนทิสฺสกํ กตฺวา ธมฺมํ เทเสตีติ วุตฺตํ โหติฯ เอวนฺติ เอวํ เมตฺตาฌานโต วุฏฺฐาย ภิกฺขาคหเณ สติฯ ภิกฺขาทายกานํ มหปฺผลํ ภวิสฺสตีติ อิทํ จูฬจฺฉราสงฺฆาตสุตฺเตน (อ. นิ. 1.51 อาทโย) ทีเปตพฺพํฯ อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ หิ กาลํ เมตฺตจิตฺตํ อาเสวนฺตสฺส ภิกฺขุโน ทินฺนทานํ มหปฺผลํ โหติ มหานิสํสํ, เตน จ โส อโมฆํ รฏฺฐปิณฺฑํ ภุญฺชตีติ อยมตฺโถ ตตฺถ อาคโตเยวฯ นิมิตฺตํ คณฺหิตฺวาติ อาการํ สลฺลกฺเขตฺวาฯ

ขทิรวนิยเรวตตฺเถรวตฺถุ

[203] ปญฺจเม วนสภาคนฺติ สภาคํ วนํ, สภาคนฺติ จ สปฺปายนฺติ อตฺโถฯ ยญฺหิ ปกติวิรุทฺธํ พฺยาธิวิรุทฺธญฺจ น โหติ, ตํ ‘‘สภาค’’นฺติ วุจฺจติฯ อุทกสภาคนฺติอาทีสุปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ กลฺยาณกมฺมายูหนกฺขโณติ กลฺยาณกมฺมูปจยสฺส โอกาโสฯ ติณฺณํ ภาติกานนฺติ อุปติสฺโส, จุนฺโท, อุปเสโนติ อิเมสํ ติณฺณํ เชฏฺฐภาติกานํฯ ติสฺสนฺนญฺจ ภคินีนนฺติ จาลา, อุปจาลา, สีสุปจาลาติ อิเมสํ ติสฺสนฺนํ เชฏฺฐภคินีนํฯ เอตฺถ จ สาริปุตฺตตฺเถโร สยํ ปพฺพชิตฺวา จาลา, อุปจาลา, สีสุปจาลาติ ติสฺโส ภคินิโย, จุนฺโท อุปเสโนติ อิเม ภาตโร ปพฺพาเชสิ, เรวตกุมาโร เอโกว เคเห อวสิสฺสติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อมฺหากํ…เป.… ปพฺพาเชนฺตี’’ติฯ มหลฺลกตราติ วุทฺธตราฯ อิทญฺจ กุมาริกาย จิรชีวิตํ อภิกงฺขมานา อาหํสุฯ สา กิร ตสฺส อยฺยิกา วีสติวสฺสสติกา ขณฺฑทนฺตา ปลิตเกสา วลิตฺตจา ติลกาหตคตฺตา โคปานสิวงฺกา อโหสิฯ วิธาวนิกนฺติ วิธาวนกีฬิกํฯ ติสฺสนฺนํ สมฺปตฺตีนนฺติ อนุสฺสววเสน มนุสฺสเทวโมกฺขสมฺปตฺติโย สนฺธาย วทติ, มนุสฺสเทวพฺรหฺมสมฺปตฺติโย วาฯ สีวลิสฺส ปุญฺญํ วีมํสิสฺสามาติ ‘‘สีวลินา กตปุญฺญสฺส วิปากทานฏฺฐานมิท’’นฺติ ญตฺวา เอวมาหฯ สภาคฏฺฐานนฺติ สมํ เทสํฯ

ตํ ภูมิรามเณยฺยกนฺติ กิญฺจาปิ อรหนฺโต คามนฺเต กายวิเวกํ น ลภนฺติ, จิตฺตวิเวกํ ปน ลภนฺเตวฯ เตสญฺหิ ทิพฺพปฺปฏิภาคานิปิ อารมฺมณานิ จิตฺตํ จาเลตุํ น สกฺโกนฺติ, ตสฺมา คาโม วา โหตุ อรญฺญาทีนํ วา อญฺญตรํ, ‘ยตฺถ อรหนฺโต วิหรนฺติ, ตํ ภูมิรามเณยฺยกํ’, โส ภูมิปฺปเทโส รมณีโย เอวาติ อตฺโถฯ

กงฺขาเรวตตฺเถรวตฺถุ

[204] ฉฏฺเฐ อกปฺปิโย, อาวุโส, คุโฬติ เอกทิวสํ เถโร อนฺตรามคฺเค คุฬกรณํ โอกฺกมิตฺวา คุเฬ ปิฏฺฐมฺปิ ฉาริกมฺปิ ปกฺขิตฺเต ทิสฺวาน ‘‘อกปฺปิโย คุโฬ, สามิโส น กปฺปติ คุโฬ วิกาเล ปริภุญฺชิตุ’’นฺติ กุกฺกุจฺจายนฺโต เอวมาหฯ อกปฺปิยา มุคฺคาติ เอกทิวสํ อนฺตรามคฺเค วจฺเจ มุคฺคํ ชาตํ ทิสฺวา ‘‘อกปฺปิยา มุคฺคา, ปกฺกาปิ มุคฺคา ชายนฺตี’’ติ กุกฺกุจฺจายนฺโต เอวมาหฯ เสสเมตฺถ สพฺพํ อุตฺตานเมวฯ