มนฺตาณิปุตฺตปุณฺณตฺเถรวตฺถุ

[196] นวเม อฏฺฐารสสุปิ วิชฺชาฏฺฐาเนสุ นิปฺผตฺติํ คตตฺตา ‘‘สพฺพสิปฺเปสุ โกวิโท หุตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ อภิทยาอพฺภญฺญาวหสฺเสว ธมฺมสฺส ตตฺถ อุปลพฺภนโต ‘‘โมกฺขธมฺมํ อทิสฺวา’’ติ วุตฺตํฯ เตนาห – ‘‘อิทํ เวทตฺตยํ นามา’’ติอาทิ ฯ ตถา หิ อเนน ทุคฺคติปริมุจฺจนมฺปิ ทุลฺลภํ, อภิญฺญาปริวารานํ อฏฺฐนฺนํ สมาปตฺตีนํ ลาภิตาย สยํ เอกเทเสน อุปสนฺโต ปรมุกฺกํสคตํ อุตฺตมทมถสมถํ อนญฺญสาธารณํ ภควนฺตํ สมฺภาเวนฺโต ‘‘อยํ ปุริโส’’ติอาทิมาหฯ ปิฏกานิ คเหตฺวา อาคจฺฉนฺตีติ ผลภาชนานิ คเหตฺวา อสฺสามิกาย อาคจฺฉนฺติฯ พุทฺธานนฺติ คารววเสน พหุวจนนิทฺเทโส กโตฯ ปริภุญฺชีติ เทวตาหิ ปกฺขิตฺตทิพฺโพชํ วนมูลผลาผลํ ปริภุญฺชิฯ ปตฺเต ปติฏฺฐาปิตสมนนฺตรเมว หิ เทวตา ตตฺถ ทิพฺโพชํ ปกฺขิปิํสุฯ สมฺมสิตฺวาติ ปจฺจเวกฺขิตฺวา, ปริวตฺเตตฺวาติ จ วทนฺติฯ อรหตฺตํ ปาปุณิํสูติ มหาเทวตฺเถรสฺส อนุโมทนกถาย อนุปุพฺพิกถาสกฺขิกาย สุวิโสธิตจิตฺตสนฺตานา อรหตฺตํ ปาปุณิํสุฯ

ทสหิ กถาวตฺถูหีติ อปฺปิจฺฉกถา สนฺตุฏฺฐิกถา ปวิเวกกถา อสํสคฺคกถา วีริยารมฺภกถา สีลสมฺปทากถา สมาธิสมฺปทากถา ปญฺญาสมฺปทากถา วิมุตฺติสมฺปทากถา วิมุตฺติญาณทสฺสนสมฺปทากถาติ อิเมหิ ทสหิ กถาวตฺถูหิฯ ชาติภูมิรฏฺฐวาสิโนติ ชาติภูมิวนฺตเทสวาสิโน, สตฺถุ ชาตเทสวาสิโนติ อตฺโถฯ สีสานุโลกิโกติ ปุรโต คจฺฉนฺตสฺส สีสํ อนุ อนุ ปสฺสนฺโตฯ โอกาสํ สลฺลกฺเขตฺวาติ สากจฺฉาย อวสรํ สลฺลกฺเขตฺวาฯ สตฺตวิสุทฺธิกฺกมํ ปุจฺฉีติ ‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส, สีลวิสุทฺธตฺถํ ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติอาทินา (ม. นิ. 1.257) สตฺต วิสุทฺธิโย ปุจฺฉิฯ ธมฺมกถิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ สวิเสเสน ทสกถาวตฺถุลาภิตายฯ

มหากจฺจานตฺเถรวตฺถุ

[197] ทสเม สํขิตฺเตน กถิตธมฺมสฺสาติ มธุปิณฺฑิกสุตฺตนฺตเทสนาสุ วิย สงฺเขเปน เทสิตธมฺมสฺสฯ ตํ เทสนํ วิตฺถาเรตฺวาติ ตํ สงฺเขปเทสนํ อายตนาทิวเสน วิตฺถาเรตฺวาฯ อตฺถํ วิภชมานานนฺติ ตสฺสา สงฺเขปเทสนาย อตฺถํ วิภชิตฺวา กเถนฺตานํฯ อตฺถวเสน วาติ ‘‘เอตฺตกา เอตสฺส อตฺถา’’ติ อตฺถวเสน วา เทสนํ ปูเรตุํ สกฺโกนฺติฯ พฺยญฺชนวเสน วาติ ‘‘เอตฺตกานิ เอตฺถ พฺยญฺชนานิ เทสนาวเสน วตฺตพฺพานี’’ติ พฺยญฺชนวเสน วา ปูเรตุํ สกฺโกนฺติฯ อยํ ปน มหากจฺจานตฺเถโร อุภยวเสนปิ สกฺโกติ ตสฺส สงฺเขเปน อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน สตฺถุ อชฺฌาสยานุรูปํ เทสนโต, ตสฺมา ตตฺถ อคฺโคติ วุตฺโตฯ วุตฺตนเยเนวาติ ‘‘ปาโตว สุโภชนํ ภุญฺชิตฺวา อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐายา’’ติอาทินา เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนวฯ อญฺเญหีติ อญฺญาสํ อิตฺถีนํ เกเสหิ อติวิย ทีฆาฯ น เกวลญฺจ ทีฆา เอว, อถ โข สินิทฺธนีลมุทุกญฺจิกา จฯ นิกฺเกสีติ อปฺปเกสี ยถา ‘‘อนุทรา กญฺญา’’ติฯ

ปณิยนฺติ วิกฺเกตพฺพภณฺฑํฯ อาวชฺเชตฺวาติ อุปนิสฺสยํ เกสานํ ปกติภาวาปตฺติญฺจ อาวชฺเชตฺวาฯ คารเวนาติ มุณฺฑสีสาปิ เถเร คารเวน เอกวจเนเนว อาคนฺตฺวาฯ นิมนฺเตตฺวาติ สฺวาตนาย นิมนฺเตตฺวาฯ อิมิสฺสา อิตฺถิยาติ ยถาวุตฺตเสฏฺฐิธีตรมาหฯ ทิฏฺฐธมฺมิโกวาติ อวธารณํ อฏฺฐานปยุตฺตํ, ทิฏฺฐธมฺมิโก ยสปฏิลาโภว อโหสีติ อตฺโถฯ ยสปฏิลาโภติ จ ภวสมฺปตฺติปฏิลาโภฯ สตฺตสุ หิ ชวนเจตนาสุ ปฐมา ทิฏฺฐธมฺมเวทนียผลา, ปจฺฉิมา อุปปชฺชเวทนียผลา, มชฺเฌ ปญฺจ อปราปริยเวทนียผลา, ตสฺมา ปฐมํ เอกํ เจตนํ ฐเปตฺวา เสสา ยถาสกํ ปริปุณฺณผลทายิโน โหนฺติ, ปฐมเจตนาย ปน ทิฏฺฐธมฺมิโก ยสปฏิลาโภว อโหสิฯ

ปฐมเอตทคฺควคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

14. เอตทคฺควคฺโค

(14) 2. ทุติยเอตทคฺควคฺควณฺณนา

จูฬปนฺถกตฺเถรวตฺถุ

[198-200] ทุติยสฺส ปฐเม มเนน นิพฺพตฺติตนฺติ อภิญฺญามเนน อุปฺปาทิตํฯ มเนน กตกาโยติ อภิญฺญาจิตฺเตน เทสนฺตรํ ปตฺตกาโยฯ มเนน นิพฺพตฺติตกาโยติ อภิญฺญามนสา นิมฺมิตกาโย ‘‘อญฺญํ กายํ อภินิมฺมินาตี’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 1.236-237; ปฏิ. ม. 3.14) วิยฯ เอกสทิเสเยวาติ อตฺตสทิเสเยวฯ เอกวิธเมวาติ อตฺตนา กตปฺปการเมวฯ เอตปฺปรโม หิ เยภุยฺเยน สาวกานํ อิทฺธินิมฺมานวิธิฯ อคฺโค นาม ชาโต เอกเทเสน สตฺถุ อิทฺธินิมฺมานานุวิธานโตฯ