ฉสุ สุตฺเตสูติ ทุติยโต ปฏฺฐาย ฉสุ สุตฺเตสุฯ จตุสจฺจเมว กถิตํฯ อสฺสาทคฺคหเณน หิ สมุทยสจฺจํ, อาทีนวคฺคหเณน ทุกฺขสจฺจํ, นิสฺสรณคฺคหเณน นิโรธมคฺคสจฺจานิ คหิตานีติฯ ปฐมสุตฺเต ปน อินฺทฺริยานํ สรูปทสฺสนเมวาติฯ

8. ทพฺพสุตฺตวณฺณนา

[478] โสโต อาปชฺชียติ เอเตนาติ โสตาปตฺติ, อนาคตํ ปติ ปฐมมคฺโคฯ โสโตติ อริยมคฺคโสโต ทฏฺฐพฺโพฯ อาปชฺชียตีติอาทิโต ปฏิปชฺชียติฯ ปฐมมคฺคปฏิลาภนิมิตฺตานิ โสตาปนฺนสฺส องฺคานิ อิธ ‘‘โสตาปตฺติยงฺคานี’’ติ วุตฺตานิฯ ตานิ ปน ตีสุ ฐาเนสุ สทฺธา อริยกนฺตสีลญฺจาติ เวทิตพฺพานิฯ สวิสเยติ สกวิสเยฯ เชฏฺฐกภาวทสฺสนตฺถนฺติ ปธานภาวทสฺสนตฺถํฯ ยตฺถ สทฺธาทิอินฺทฺริยานํ สาติสยกิจฺจํ, เตสํ กิจฺจาติเรกตํ ทสฺเสตุนฺติ อตฺโถฯ อิทานิ ตมตฺถํ อุปมาหิ วิภาเวตุํ ‘‘ยถา หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปตฺวาติ อตฺตโน กิจฺจาติเรกฏฺฐานํ ปฏิลภิตฺวาฯ ปุพฺพงฺคมนฺติ สทฺทหนกิจฺเจสุ ปุเรจารํ โธรยฺหํฯ เสสานิ วีริยินฺทฺริยาทีนิฯ ตทนฺวยานีติ ตทนุคตานิ ตสฺส สทฺธินฺทฺริยาทิกสฺส ปกฺขิกานิฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ ฌานวิโมกฺเขติ ฌานสงฺขาเต วิโมกฺเข สมาธิปธานตาย ฌานานํฯ เอวญฺจ กตฺวา ‘‘โสตาปตฺติยงฺคานิ ปตฺวา’’ติ อิทญฺจ วจนํ สมตฺถิตํ โหติฯ สทฺธูปนิสญฺหิ สีลนฺติฯ อริยสจฺจานิ ปตฺวาติ จตฺตาริ สจฺจานิ อภิสเมตพฺพานิ ปาปุณิตฺวาฯ

9-10. ปฐมวิภงฺคสุตฺตาทิวณฺณนา

[479-480] เนปกฺกํ วุจฺจติ ปญฺญาติ อาห – ‘‘ปญฺญาเยตํ นาม’’นฺติฯ นิปายติ สํกิเลสธมฺเม วิโสเสติ นิกฺขาเมตีติ นิปโก, ถิรติกฺขสติปุคฺคโล, ตสฺส ภาโว เนปกฺกนฺติ สติยาปิ เนปกฺกภาโว ยุชฺชเตวฯ เอวญฺหิ ‘‘สติเนปกฺเกนา’’ติ อิทํ วจนํ สมตฺถิตํ โหติ, สติยา จ เนปกฺเกนาติ เอวํ วุจฺจมาเนน สตินิทฺเทโส นาม กโต โหติเยวฯ อสุกํ นาม สุตฺตํ วา กมฺมฏฺฐานํ วา เม ภาสิตนฺติฯ โวสฺสชฺชียติ สงฺขารคตํ เอตสฺมิํ อธิคเตติ โวสฺสคฺโค, นิพฺพานํฯ ตํ อารมฺมณํ กริตฺวาติ อาห – ‘‘นิพฺพานารมฺมณํ กตฺวา’’ติฯ คจฺฉนฺติยาติ สงฺขารานํ อุทยญฺจ วยญฺจ อุทยพฺพยํ คจฺฉนฺติยา พุชฺฌนฺติยาฯ เตนาห ‘‘อุทยพฺพยปริคฺคาหิกายา’’ติฯ สทฺธาสติปญฺญินฺทฺริยานิ ปุพฺพภาคานิ ‘‘อิติปิ โส ภควา อรหํ, จิรกตมฺปิ จิรภาสิตมฺปิ สริตา อนุสฺสริตา, อุทยตฺถคามินิยา ปญฺญายา’’ติ จ วุตฺตตฺตาฯ ‘‘อารทฺธวีริโย วิหรติ, โส อนุปฺปนฺนาน’’นฺติอาทินา จ วุตฺตตฺตา วีริยินฺทฺริยํ มิสฺสกํฯ ‘‘โวสฺสคฺคารมฺมณํ กริตฺวา’’ติ วุตฺตตฺตา สมาธินฺทฺริยํ นิพฺพตฺติตโลกุตฺตรเมวฯ อยเมวาติ ยฺวายํ นวเม วุตฺโตฯ อยเมว ปุพฺพภาคมิสฺสกโลกุตฺตรตฺตธมฺมปริจฺเฉโทฯ

สุทฺธิกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. มุทุตรวคฺโค

1. ปฏิลาภสุตฺตวณฺณนา

[481] สมฺมปฺปธาเน อารพฺภาติ สมฺมปฺปธาเน ภาวนาวเสน อารพฺภฯ เตนาห ‘‘ภาเวนฺโต’’ติฯ ยถา วีริยินฺทฺริยนิทฺเทเส ‘‘จตฺตาโร สมฺมปฺปธาเน อารพฺภ วีริยํ ปฏิลภตี’’ติ เทสนา อาคตา, เอวํ สตินฺทฺริยนิทฺเทเส ‘‘จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน อารพฺภ สติํ ปฏิลภตี’’ติ, ตสฺมา ‘‘สตินฺทฺริเยปิ เอเสว นโย’’ติ วุตฺตํฯ สทฺธินฺทฺริยาทินิทฺเทเสสุ ปน น ตถา เทเสติฯ