6. ปาติโมกฺขสํวรสุตฺตวณฺณนา

[412] เชฏฺฐกสีลนฺติ ปธานกสีลํฯ สีลคฺคหณญฺหิ ปาฬิยํ ปาติโมกฺขสํวรวเสเนว อาคตํฯ เตนาห ‘‘ติปิฏกจูฬนาคตฺเถโร ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ปาติโมกฺขสํวโรว สีลนฺติ อวธารณํ อิตเรสํ ติณฺณํ เอกเทเสน ปาติโมกฺขนฺโตคธภาวํ ทีเปติฯ ตถา หิ อโนโลกิโยโลกเน อาชีวเหตุ จ ฉสิกฺขาปทวีติกฺกมเน คิลานปจฺจยสฺส อปฺปจฺจเวกฺขิตปริโภเค จ อาปตฺติ วิหิตาติฯ ตีณีติ อินฺทฺริยสํวราทีนิฯ สีลนฺติ วุตฺตฏฺฐานํ นาม นตฺถีติ สีลปริยาเยน เตสํ กตฺถจิ สุตฺเต คหิตฏฺฐานํ นาม นตฺถีติ นิปฺปริยายสีลตํ เตสํ ปฏิกฺขิปติฯ ฉทฺวารรกฺขณมตฺตเมวาติ ตสฺส สลฺลหุกตมาห จิตฺตาธิฏฺฐานมตฺเตน ปฏิปากติกภาวปฺปตฺติโตฯ อิตรทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ ปจฺจยุปฺปตฺติมตฺตกนฺติ ผเลน เหตุํ ทสฺเสติฯ อุปฺปาทนเหตุกา หิ ปจฺจยานํ อุปฺปตฺติฯ อิทมตฺถนฺติ อิทํ ปโยชนํ อิมสฺส ปจฺจยสฺส ปริภุญฺชเนติ อธิปฺปาโยฯ นิปฺปริยาเยนาติ อิมินา อินฺทฺริยสํวราทีนิ ตีณิ ปธานสีลสฺส ปริปาลนปริโสธนวเสน ปวตฺติยา ปริยายสีลานิ นามาติ ทสฺเสติฯ อิทานิ ปาติโมกฺขสีลสฺเสว ปธานภาวํ พฺยติเรกโต อนฺวยโต จ อุปมาย วิภาเวตุํ ‘‘ยสฺสา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ โสติ ปาติโมกฺขสํวโรฯ เสสานิ อินฺทฺริยสํวราทีนิฯ ปาติโมกฺขสทฺทสฺส อตฺโถ ปน วิสุทฺธิมคฺคสํวณฺณนาทีสุ วิตฺถาริโต, ตสฺมา ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ

อาจาเรน จ โคจเรน จ สมฺปนฺโนติ กายิกเจตสิกอวีติกฺกมสงฺขาเตน อาจาเรน จ นเวสิยาทิโคจรตาทิสงฺขาเตน โคจเรน จ สมฺปนฺโน, สมฺปนฺนอาจารโคจโรติ อตฺโถฯ อปฺปมตฺตเกสูติ อติปริตฺตเกสุ อนาปตฺติคมนีเยสุฯ ‘‘ทุกฺกฏทุพฺภาสิตมตฺเตสู’’ติ อปเรฯ วชฺเชสูติ อกรณีเยสุ คารยฺเหสุฯ เต ปน เอกนฺตโต อกุสลา โหนฺตีติ อาห – ‘‘อกุสลธมฺเมสู’’ติฯ ภยทสฺสาวีติ ภยโต ทสฺสนสีโล, ปรมาณุมตฺตมฺปิ วชฺชํ สิเนรุปฺปมาณํ วิย กตฺวา ทสฺสนสีโลฯ สมฺมา อาทิยิตฺวาติ สมฺมเทว สกฺกจฺจํ สพฺพโส จ อาทิยิตฺวาฯ สิกฺขาปเทสูติ นิทฺธารเณ ภุมฺมนฺติ สมุทายโต อวยวนิทฺธารณํ ทสฺเสนฺโต ‘‘สิกฺขาปเทสุ ตํ ตํ สิกฺขาปท’’นฺติอาทิมาหฯ สิกฺขาปทํ สมาทาตพฺพํ สิกฺขิตพฺพญฺจาติ อธิปฺปาโยฯ สิกฺขาติ อธิสีลสิกฺขาฯ ปุพฺเพ ปท-สทฺโท อธิฏฺฐานฏฺโฐ, อิธ ภาคตฺโถติ ทฏฺฐพฺพนฺติ อาห – ‘‘สิกฺขาโกฏฺฐาเสสู’’ติฯ มูลปญฺญตฺติอนุปญฺญตฺติอาทิเภทํ ยํกิญฺจิ สิกฺขิตพฺพํ ปูเรตพฺพํ สีลํ, ตํ ปน ทฺวารวเสน ทุวิธเมวาติ อาห – ‘‘กายิกํ วา วาจสิกํ วา’’ติฯ อิมสฺมิํ อตฺถวิกปฺเป สิกฺขาปเทสูติ อาธาเร ภุมฺมํ สิกฺขาภาเคสุ กสฺสจิ วิสุํ อคฺคหณโตฯ เตนาห – ‘‘ตํ ตํ สพฺพ’’นฺติฯ ‘‘ตโต ตฺวํ ภิกฺขุ สีลํ นิสฺสายา’’ติ วจนโต อนภิชฺฌา อพฺยาปาทสมฺมาทิฏฺฐิโยปิ สีลนฺติ วุตฺตา, ตสฺมา อิมสฺมิํ สุตฺเต ‘‘ปาติโมกฺขสํวรสีลเมว กถิต’’นฺติ วุตฺตํฯ

7. ทุจฺจริตสุตฺตวณฺณนา

[413] เอตฺถาปิ มโนสุจริตํ สีลํ นามาติ ทสฺเสตีติ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘ปจฺฉิมาปิ ตโย’’ติฯ อนภิชฺฌาอพฺยาปาทสมฺมาทิฏฺฐิธมฺมา สีลํ โหตีติ เวทิตพฺพา กายวจีสุจริเตหิ สทฺธิํ มโนสุจริตมฺปิ วตฺวา ‘‘ตโต ตฺวํ ภิกฺขุ สีลํ นิสฺสาย สีเล ปติฏฺฐายา’’ติ วุตฺตตฺตาฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ ฉฏฺฐสตฺตเมสูติ ฉฏฺฐสตฺตมวคฺเคสุ อปุพฺพํ นตฺถิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ’’ติฯ วคฺคเปยฺยาลโต ปน อิมสฺมิํ สติปฏฺฐานสํยุตฺเต กติปยวคฺคา สงฺคหํ อารูฬฺหา, ตถาปิ เตสํ อตฺถวิเสสาภาวโต เอกจฺเจสุ โปตฺถเกสุ มุขมตฺตํ ทสฺเสตฺวา สํขิตฺตา, เอกจฺเจสุ อติสํขิตฺตาว, เต สงฺเขปวเสน ทฺเว กตฺวา ‘‘ฉฏฺฐสตฺตเมสู’’ติ วุตฺตํฯ

อมตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สติปฏฺฐานสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อินฺทฺริยสํยุตฺตํ

1. สุทฺธิกวคฺโค