9. เสทกสุตฺตวณฺณนา

[385] อยํ ตสฺส ลทฺธีติ อยํ อิทานิ วุจฺจมานา ตสฺส อาจริยสฺส ลทฺธิฯ ตโต อนาเมนฺโตติ เยน วํโส นมติ, เตน กายํ อนาเมนฺโตฯ ตถา นมนฺโต หิ ปติตฺวา จุณฺณวิจุณฺณํ โหติฯ ตนฺติ กายํ, ตํ วํสํ วาฯ อากฑฺเฒนฺโต วิยาติ นมิตฏฺฐานโต ปรภาเคน อากฑฺเฒนฺโต วิยฯ เอกโตภาคิยํ กตฺวาติ ยถาวุตฺตํ สติํ สูปฏฺฐิตํ กตฺวา โอนตํ วิย กตฺวาฯ ตถา กรณํ ปน ตถา วาตูปตฺถมฺภคาหาปเนนาติ อาห – ‘‘วาตูปตฺถมฺภํ คาหาเปตฺวา’’ติฯ ตญฺจ สติยา ตทตฺถํ อุปฏฺฐาเนนาติ วุตฺตํ ‘‘สติํ สูปฏฺฐิตํ กตฺวา’’ติฯ นิจฺจโลว นิสีทนฺโต อนฺเตวาสี อาจริยํ รกฺขติ, เอตฺตกํ อาจริยสฺส ลทฺธิวเสน วุตฺตํฯ ‘‘อาจริโย วํสํ สุคฺคหิตํ คณฺหนฺโต’’ติอาทิ สพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ

‘‘อตฺตานเมว รกฺขตี’’ติ อิทํ อตฺตโน รกฺขณํ ปธานํ กตฺวา วุตฺตํ, น อนฺเตวาสิกนฺติ อวธารณผลํฯ อตฺตรกฺขาย ปเนตฺถ สิชฺฌมานาย อนฺเตวาสิกรกฺขาปิ สิทฺธา เอว โหตีติฯ ทุติยปกฺเขปิ เอเสว นโยฯ โส ตตฺถ ญาโยติ ยา อตฺตโน เอว รกฺขา, สา อตฺถโต ปรรกฺขาปิ โหตีติ อยเมตฺถ ญาโย ยุตฺตปฺปโยโคฯ อนุวฑฺฒิยาติ ยถาวฑฺฒิตสฺส อนุอนุวฑฺฒิยาฯ เอเตน ปฏิลทฺธสมฺปยุตฺตปโมทนากาโร ทสฺสิโตติ อาห – ‘‘สปุพฺพภาคาย มุทิตายาติ อตฺโถ’’ติฯ อาเสวนายาติอาทีนิ ปทานิ อนุทยตาปริโยสานานิ (ยสฺมา สติปฏฺฐานํ เสวนฺตสฺส สิทฺธํ อตฺตโน จ ปรสฺส จ รกฺขณํ ปกาเสนฺติ, ตสฺมา) – ‘‘อตฺตานํ, ภิกฺขเว, รกฺขิสฺสามีติ สติปฏฺฐานํ เสวิตพฺพ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ

10. ชนปทกลฺยาณีสุตฺตวณฺณนา

[386] ชนปทสฺมิํ กลฺยาณีติ สกลชนปเท ภทฺทา รูปสมฺปตฺติยา สิกฺขาสมฺปตฺติยา จ สุนฺทรา เสฏฺฐาฯ รูปสมฺปตฺติ จ นาม สพฺพโส รูปโทสาภาเวน รูปคุณปาริปูริยา โหตีติ ตทุภยํ ทสฺเสตุํ ‘‘ฉสรีรโทสรหิตา ปญฺจกลฺยาณสมนฺนาคตา’’ติ วุตฺตํฯ ตํ ทุวิธมฺปิ วิวรนฺโต ‘‘สา หี’’ติอาทิมาหฯ ปญฺจกลฺยาณสมนฺนาคตาติ ปญฺจวิธสรีรคุณสมฺปทาหิ สมนฺนาคตาฯ นาติทีฆา นาติรสฺสาติ ปมาณมชฺฌิมา ทีฆตรปฺปมาณา น โหติ, น อติรสฺสา, ลกุณฺฑกรูปา น โหติฯ นาติกิสาติ อติวิย กิสถทฺธมํสโลหิตา ทิสฺสมานา อฏฺฐิสรีรา ชาลสรีรา น โหติฯ นาติถูลาติ ภาริยมํสา มโหทรา น โหติฯ นาติกาฬา นาจฺโจทาตาติ อติวิย กาฬวณฺณา ฌามงฺคาโร วิย , ทธิตกฺกาทีหิ ปมชฺชิตมตฺตกํสโลหวณฺณา น โหติฯ มนุสฺสโลเก ตาทิสิยา รูปสมฺปตฺติยา อภาวโต อติกฺกนฺตา มนุสฺสวณฺณํฯ ยถา ปมาณยุตฺตา, เอวํ อาโรหปริณาหโยคโต จ ปเรสํ ปสาทาวหา นาติทีฆตาทโยฯ เอวํ มนุสฺสานํ ทิพฺพรูปตาสมฺปตฺตีปีติ วุตฺตํ ‘‘อปฺปตฺตา ทิพฺพวณฺณ’’นฺติฯ เอตฺถ จ นาติทีฆนาติรสฺสตาวจเนน อาโรหสมฺปตฺติ วุตฺตา อุพฺเพเธน ปาสาทิกภาวโตฯ กิสถูลโทสาภาววจเนน ปริณาหสมฺปตฺติ วุตฺตาฯ อุภเยนปิ สณฺฐานสมฺปทา วิภาวิตา, นาติกาฬตาวจเนน วณฺณสมฺปตฺติ วุตฺตา วิวณฺณตาภาวโตฯ ปิยงฺคุสามาติ ปริณตปิยงฺคุปุปฺผสทิสสรีรนิภาสาฯ มุขปริโยสานนฺติ อธโรฏฺฐมาหฯ อยํ ยถาวุตฺตา สรีรวณฺณสมฺปตฺติฯ อสฺสาติ ชนปทกลฺยาณิยาฯ ฉวิกลฺยาณตา ฉวิสมฺปตฺติเหตุกตฺตา ตสฺสาฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ นขา เอว ปตฺตสทิสตาย นขปตฺตานิฯ

(ปสาโว สรีราวยเวน อิริยนนฺติ อาห – ‘‘ปวตฺตีติ อตฺโถ’’ติ, ปสาโว ยถาปริตเมว กนตนฺติ, น สภาวสนฺธานํฯ ยถาวิภาวเสน อุตฺตมเมว นจฺจํ นจฺจติฯ เต วา วีสติยาสูติรํ ธานปฺปตฺติยา ปวตฺติยา ปวตฺติมกตมนฺทตา วิภาวสุฏตสฺส อุตฺตมเมว คีตญฺจ คายตีติ อตฺโถฯ) [เอตฺถนฺตเร ปาโฐ อสุทฺโธ ทุสฺโสธนีโย จฯ สุทฺธปาโฐ คเวสิตพฺโพฯ] สมติตฺติโก เตลปตฺโตติ มุขวตฺติสมํ เตลานํ ปูริตตฺตา สมติตฺติกมุขํ เตลภาชนํฯ อนฺตเรน จ มหาสมชฺชํ อนฺตเรน จ ชนปทกลฺยาณินฺติ ชนปทกลฺยาณิยา, ตสฺสา จ นจฺจคีตํ เปกฺขิตุํ สนฺนิปติตมหาชนสมูหสฺส มชฺฌโต ปริหริตพฺโพ เนตพฺโพฯ นนฺติ เตลํฯ อาหเรยฺยาติ อาปชฺเชยฺยฯ ตตฺริทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ – เตลปตฺตํ วิย กายคตาสติ, ตสฺส ปริหรณปุคฺคโล วิย วิปสฺสโก, ชนกายา วิย ปุถุตฺตารมฺมณานิ, อสิปุริโส วิย มโน, เตลสฺส จชนํ วิย กิเลสุปฺปาทนํ, สีสปาตนํ วิย อริยมคฺคญาณสีสานุปฺปตฺติฯ ‘‘กายคตา สติ โน ภาวิตา…เป.… สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตตฺตา ‘‘ปุพฺพภาควิปสฺสนาว กถิตา’’ติ วุตฺตํฯ

นาลนฺทวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. สีลฏฺฐิติวคฺโค