ตสฺมาติ ปจฺจยูปฆาเตน อุปฺปชฺชิตุํ อปฺปทานโตฯ จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุ สุฏฺฐุ ฐปิตจิตฺตาติ จตุพฺพิธายปิ สติปฏฺฐานภาวนาย สมฺมเทว ฐปิตจิตฺตา อปฺปิตจิตฺตาฯ ยถาสภาเวน ภาเวตฺวาติ ยาถาวโต สมฺมเทว ยถา ปฏิปกฺขา สมุจฺฉิชฺชนฺติ, เอวํ ภาเวตฺวาฯ

ปุริมนเย สติปฏฺฐานานิ โพชฺฌงฺคา จ มิสฺสกา อธิปฺเปตาติ ตโต อญฺญถา วตฺตุํ ‘‘อปิเจตฺถา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ มิสฺสกาติ สมถวิปสฺสนามคฺควเสน มิสฺสกาฯ ‘‘จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุ สุปฺปติฏฺฐิตจิตฺตาติ ปฐมํ วุตฺตตฺตา สติปฏฺฐาเนสุ วิปสฺสนํ คเหตฺวา สตฺต โพชฺฌงฺเค ยถาภูตํ ภาเวตฺวาติ วุตฺตตฺตา มคฺคปริยาปนฺนานํเยว จ เนสํ นิปฺปริยายโพชฺฌงฺคภาวโต เตสุ จ อธิคตเมว โหตีติ โพชฺฌงฺเค มคฺโค จ สพฺพญฺญุตญฺญาณญฺจาติ คหิเต สุนฺทโร ปญฺโห ภเวยฺยา’’ติ มหาสิวตฺเถโร อาหฯ น ปเนวํ คหิตํ โปราเณหีติ อธิปฺปาโยฯ อิตีติ วุตฺตปฺปการปรามสนํฯ เถโรติ สาริปุตฺตตฺเถโรฯ

ตตฺถาติ เตสุ ปจฺจนฺตนคราทีสุฯ นครํ วิย นิพฺพานํ ตทตฺถิเกหิ อุปคนฺตพฺพโต อุปคตานญฺจ ปริสฺสยรหิตสุขาธิคมฏฺฐานโตฯ ปากาโร วิย สีลํ ตทุปคตานํ ปริโต อารกฺขภาวโตฯ อนุปริยายปโถ วิย หิรี สีลปาการสฺส อธิฏฺฐานภาวโตฯ วุตฺตญฺเหตํ – ‘‘ปริยายปโถติ โข ภิกฺขุ หิริยา เอตํ อธิวจน’’นฺติฯ ทฺวารํ วิย อริยมคฺโค นิพฺพานนครปฺปเวสเน อญฺชสภาวโตฯ ปณฺฑิตโทวาริโก วิย ธมฺมเสนาปติ นิพฺพานนครํ ปวิฏฺฐปวิสนกานํ สตฺตานํ สลฺลกฺขณโตฯ ทินฺโนติ ทาปิโต, โสธิโตติ อตฺโถฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

3. จุนฺทสุตฺตวณฺณนา

[379] ปุพฺเพ สาวตฺถิโต เวฬุวคามสฺส คตตฺตา วุตฺตํ ‘‘อาคตมคฺเคเนว ปฏินิวตฺตนฺโต’’ติฯ สตฺตนฺนนฺติ อุปเสโน, เรวโต, ขทิรวนิโย, จุนฺโท, สมณุทฺเทโส อหนฺติ จตุนฺนํ, จาลา, อุปจาลา, สีสูปจาลาติ, ติสฺสนฺนนฺติ อิเมสํ สตฺตนฺนํ อรหนฺตานํฯ นตฺถิ นุ โขติ เอตฺถาปิ ‘‘โอโลเกนฺโต’’ติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธ สีหาวโลกนญาเยนฯ ภวิสฺสนฺติ เม วตฺตาโร หริตุํ นาสกฺขีติ สมฺพนฺโธฯ อิทํ ทานิ ปจฺฉิมทสฺสนนฺติ ภูตกถนมตฺตํ, น ตตฺถ สาลยตาทสฺสนํ ยถา ตถาคตสฺส เวสาลิยา นิกฺขมิตฺวา นาคาปโลกิตํฯ

ตสฺส ตสฺส วิเสสสฺส อธิฏฺฐานวเสเนว อิทฺธิเภททสฺสนํ อิทฺธิวิกุพฺพนํฯ สีหสฺส วิชมฺภนาทิวเสน กีฬิตฺวา นาทสทิสี อยํ ธมฺมกถาติ วุตฺตํ ‘‘สีหวิกีฬิโต ธมฺมปริยาโย’’ติฯ คมนกาโล มยฺหนฺตีติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท ปริสมาปเนฯ เตน เถเรน ยถารมฺภสฺส วจนปพนฺธสฺส สมาปิตภาวํ โชเตติฯ เอส นโย เสเสสุปิ เอทิเสสุ สพฺพฏฺฐาเนสุฯ ยุคนฺธราทโย ปริภณฺฑปพฺพตาติ เวทิตพฺพาฯ เอกปฺปหาเรเนวาติ เอกปฺปหาเรน อิวฯ สฺวายํ อิว-สทฺโท น สกฺโกมีติ เอตฺถ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺโพฯ

ปฏิปาเทสฺสามีติ ฐิตกายํ ปฏิปาเทสฺสามิฯ ปตฺถนากาเล อโนมทสฺสิสฺส ภควโต วจนสุตานุสาเรน ญาเณน ทิฏฺฐมตฺตตํ สนฺธาย ‘‘ตํ ปฐมทสฺสน’’นฺติ วุตฺตํฯ ธาเรตุํ อสกฺโกนฺตี คุณสารํฯ เอส มคฺโคติ เอโส ชาตานํ สตฺตานํ มรณนิฏฺฐิโต ปนฺโถฯ ปุนปิ เอวํภาวิโน นาม สงฺขาราติ สงฺขารา นาม เอวํภาวิโน, มรณปริโยสานาติ อตฺโถฯ เอตฺตกนฺติ เอตฺตกํ กาลํฯ สงฺกฑฺฒิตฺวา สํหริตฺวาฯ มุขํ ปิธายาติ มุขํ ฉาเทตฺวาฯ อคฺฆิกสตานีติ มกุฬงฺกุรเจติยสตานิฯ

ปุริมทิวเสติ อตีตทิวเสฯ ยสฺมา ธมฺมเสนาปติโน อรหตฺตปฺปตฺตทิวเสเยว สตฺถุ สาวกสนฺนิปาโต อโหสิ, ตสฺมา ‘‘ปูริตสาวกสนฺนิปาโต เอส ภิกฺขู’’ติ วุตฺตํฯ ปญฺจ ชาติสตานีติ ภุมฺมตฺเถ, อจฺจนฺตสํโยเค วา อุปโยควจนํฯ

กโฬปิหตฺโถติ วิลีวมยภาชนหตฺโถฯ ‘‘จมฺมมยภาชนหตฺโถ’’ติ จ วทนฺติฯ ปุรนฺตเรติ นครมชฺเฌฯ วเนติ อรญฺเญฯ

โอสกฺกนาการวิรหิโตติ ธมฺมเทสนาย สงฺโกจเหตุวิรหิโตฯ วิสารโทติ สารทวิรหิโตฯ ธมฺโมชนฺติ ธมฺมรสํ, โอชวนฺตํ เทสนาธมฺมนฺติ อตฺโถฯ ธมฺมโภคนฺติ ธมฺมปริโภคํ, ปเรหิ สทฺธิํ สํวิภชนวเสน ปวตฺตํ ธมฺมสมฺโภคนฺติ เทสนาธมฺมเมว วทติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อุภเยนปิ ธมฺมปริโภโคว กถิโต’’ติฯ

ปิยายิตพฺพโต ปิเยหิฯ มนสฺส วฑฺฒนโต มนาเปหิฯ ชาติยาติ ขตฺติยาทิชาติยาฯ นานาภาโว อสหภาโว วิสุํภาโวฯ อญฺญถาภาโว อญฺญถตฺตํฯ สรีรนฺติ รูปธมฺมกายสงฺขาตํ สรีรํฯ

รูปกาเย หิ ภิชฺชนฺเต ภิชฺชนฺเตวฯ โส ภิชฺเชยฺยาติ โส มหนฺตตโร ขนฺโธ ภิชฺเชยฺยฯ

ทกฺขิณทิสํ คโตติ ทกฺขิณทิสามุเข ปวตฺโตฯ มหาขนฺโธ วิยาติ มหนฺโต สารวนฺโต สาขาขนฺโธ วิยฯ สาขขนฺธา หิ ทิสาภิมุขปวตฺตาการา, มูลขนฺโธ ปน อุทฺธมุคฺคโตฯ โสฬสนฺนํ ปญฺหานนฺติ โสฬสนฺนํ อปราปริยปวตฺตนิยานํ อตฺถานํฯ ญาตุํ อิจฺฉิโต หิ อตฺโถ ปญฺโหฯ

4-5. อุกฺกเจลสุตฺตาทิวณฺณนา

[380-381] อมาวสุโปสเถติ อมาวสิอุโปสเถ, กาลปกฺขอุโปสเถติ อตฺโถฯ ปุริมนเยเนวาติ อนนฺตรสุตฺเต วุตฺตนเยเนวฯ

6. อุตฺติยสุตฺตวณฺณนา

[382] มจฺจุเธยฺยสฺสาติ มจฺจุโน ปวตฺติฏฺฐานสฺสฯ

8. พฺรหฺมสุตฺตวณฺณนา

[384] ตสฺมิํ กาเลติ ปฐมาภิสมฺโพธิยํฯ ภิกฺขุเยว นตฺถิ ธมฺมจกฺกสฺส อปฺปวตฺติตตฺตา, ภิกฺขุเยว ภิกฺขุลกฺขณโยคโตฯ เอกโก มคฺโค, น ทฺเวธาปถภูโตติ เอกมคฺโค, ตํ เอกมคฺคํฯ ชาติยา ขโย วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺตภูโตติ ชาติกฺขยนฺโต, นิพฺพานํ, ตํ ทิฏฺฐตฺตา ชาติกฺขยนฺตทสฺสีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ