2. นาลนฺทสุตฺตวณฺณนา

[378] ทุติยวคฺเค ปฐมสุตฺตํ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา สุวิญฺเญยฺยนฺติ ตํ ลงฺฆิตฺวา ‘‘ทุติเย’’ติ วุตฺตํฯ

ภิยฺยตโร อภิญฺญาโตติ สมฺโพธิยา เสฏฺฐตโรติ อภิลกฺขิโตฯ ภิยฺยตราภิญฺโญติ สพฺพสตฺเตสุ อธิกตรปญฺโญฯ เตนาห ‘‘อุตฺตริตรญาโณ’’ติฯ สมฺมา อนวเสสโต พุชฺฌติ เอเตนาติ สมฺโพธีติ อาห – ‘‘สมฺโพธิยนฺติ สพฺพญฺญุตญฺญาเณ’’ติฯ นิปฺปเทสา คหิตาติ อนวเสสา พุทฺธคุณา คหิตา อคฺคมคฺคสิทฺธิยาว ภควโต สพฺพคุณานํ สิทฺธตฺตาฯ น เกวลญฺจ พุทฺธานํ, อถ โข อคฺคสาวกปจฺเจกพุทฺธานมฺปิ ตํตํคุณสมิชฺฌนํ อคฺคมคฺคาธิคเมเนวาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ทฺเวปิ อคฺคสาวกา’’ติอาทิมาหฯ

อปโร นโย – ปสนฺโนติ อิมินา ปสาทสฺส วตฺตมานตา ทีปิตาติ อุปฺปนฺนสทฺโธติ อิมินาปิ สทฺธาย ปจฺจุปฺปนฺนตา ปกาสิตาติ อาห – ‘‘เอวํ สทฺทหามีติ อตฺโถ’’ติฯ อภิชานาติ อภิมุขภาเวน สพฺพญฺเญยฺยํ ชานาตีติ อภิญฺโญ, ภิยฺโย อธิโก อภิญฺโญติ ภิยฺโยภิญฺโญฯ โส เอว อติสยวจนิจฺฉาวเสน ภิยฺโยภิญฺญตโรติ วุตฺโตติ อาห – ‘‘ภิยฺยตโร อภิญฺญาโต’’ติฯ ทุติยวิกปฺเป ปน อภิชานาตีติ อภิญฺญา, อภิวิสิฏฺฐา ปญฺญาฯ ภิยฺโย อภิญฺญา เอตสฺสาติ ภิยฺโยภิญฺโญ, โส เอว อติสยวจนิจฺฉาวเสน ภิยฺโยภิญฺญตโรฯ สฺวายํ อสฺส อติสโย อภิญฺญาย ภิยฺโยภาวกโตติ อาห – ‘‘ภิยฺยตราภิญฺโญ วา’’ติฯ สมฺพุชฺฌติ เอตายาติ สมฺโพธิ, สพฺพญฺญุตญฺญาณํ อคฺคมคฺคญาณญฺจฯ สพฺพญฺญุตญฺญาณปทฏฺฐานญฺหิ อคฺคมคฺคญาณํ, อคฺคมคฺคญาณปทฏฺฐานญฺจ สพฺพญฺญุตญฺญาณํ สมฺโพธิ นามฯ ตตฺถ ปธานวเสน ตทตฺถทสฺสเน ปฐมวิกปฺโป, ปทฏฺฐานวเสน ทุติยวิกปฺโปฯ กสฺมา ปเนตฺถ อรหตฺตมคฺคญาณสฺเสว คหณํ, นนุ เหฏฺฐิมานิปิ ภควโต มคฺคญาณานิ สวาสนเมว ยถาสกํ ปฏิปกฺขวิธมนวเสน ปวตฺตานิฯ สวาสนปฺปหานญฺหิ เญยฺยาวรณปฺปหานนฺติ? สจฺจเมตํ, ตํ ปน อปริปุณฺณํ ปฏิปกฺขวิธมนสฺส วิปฺปกตภาวโตติ อาห ‘‘อรหตฺตมคฺคญาเณ วา’’ติฯ สพฺพนฺติ สมฺมาสมฺพุทฺเธน อธิคนฺตพฺพํ สพฺพํฯ