อุปฺปชฺชติ กิเลสปริฬาโหติ กาเย อสุภาทิวเสน มนสิการํ อทหนฺตสฺส มนสิการสฺส วีถิยํ อปฏิปนฺนตา สุภาทิวเสน กายารมฺมโณ กิเลสปริฬาโห จ อุปฺปชฺชติฯ วีริยารมฺภสฺส อภาเวน ตสฺมิํ อารมฺมเณ เจตโส วา ลีนตฺตํ โหติ, โคจรชฺฌตฺตโต พหิทฺธา ปุถุตฺตารมฺมเณ จิตฺตํ วิกฺขิปติฯ เอวํ กิเลสปริฬาเห จาติอาทินา ติวิธมฺปิ ภาวนานุโยคสฺส กิเลสวตฺถุภาวํ อุปาทาย สมุจฺจยวเสน อฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ ยสฺมา ปน เต ปริฬาหลีนตฺตวิกฺเขปา เอกชฺฌํ น ปวตฺตนฺติ, ตสฺมา ปาฬิยํ ‘‘กายารมฺมโณ วา’’ติอาทินา อนิยมตฺโถ วา-สทฺโท คหิโตฯ กิเลสานุรญฺชิเตนาติ กิเลสวิวณฺณิตจิตฺเตน หุตฺวา น วตฺติตพฺพํฯ กถํ ปน วตฺติตพฺพนฺติ อาห ‘‘กิสฺมิญฺจิเทวา’’ติฯ น จ วิตกฺเกติ น จ วิจาเรตีติ กิเลสสหคเต วิตกฺกวิจาเร น ปวตฺเตติฯ สุขิโตติ ฌานสุเขน สุขิโตฯ

อิมสฺส ภิกฺขุโน ภาวนา ปวตฺตาติ สมฺพนฺโธฯ ยสฺมา หิ อิมสฺส ภิกฺขุโน ตํ มูลกมฺมฏฺฐานํ ปริปนฺเถ สติ ฐเปตฺวา พุทฺธคุณาทิอนุสฺสรเณน จิตฺตํ ปสาเทตฺวา มูลกมฺมฏฺฐานภาวนา ปวตฺตา, ตสฺมา ปณิธาย ภาวนาติ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ อฏฺฐเปตฺวาติ จิตฺตํ อปฺปวตฺเตตฺวาติ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ กมฺมฏฺฐานาทีนํ ติณฺณมฺปิ วเสน อตฺถโยชนา สมฺภวติฯ เตนาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ สาเรนฺโต วิยาติ รถํ วาหยนฺโต วิยฯ สมปฺปมาณโต อฏฺฐกาทิวเสน สุตจฺฉิตํ ปกฺขิปนฺโต วิยฯ สุเขเนว กิเลสานํ โอกาสํ อเทนฺโต อนฺตรา อสชฺชนฺโต อลคฺคนฺโตฯ วิปสฺสนาจารสฺส อารทฺธวุตฺติตํ อปริปนฺถตญฺจ ทสฺเสนฺโต โอปมฺมทฺวยมาหฯ พฺยาภงฺคิยาติ กาชทณฺเฑนฯ กิเลสปริฬาหาทีนนฺติ กิเลสปริฬาหลีนตฺตวิกฺเขปานํฯ

คุฬขณฺฑาทีนีติ คุฬขณฺฑสกฺขรขณฺฑาทีนิ อุจฺฉุวิการภูตานิฯ ‘‘กาเย กายานุปสฺสี วิหรามี’’ติอาทิวจนโต ‘‘ปุพฺพภาควิปสฺสนา กถิตา’’ติ วุตฺตํฯ

อมฺพปาลิวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. นาลนฺทวคฺโค