8. สูทสุตฺตวณฺณนา

[374] อาหารสมฺปาทเนน ตํตํอาหารวตฺถุคเต สูเทติ ปคฺฆเรตีติ สูโท, ภตฺตการโกฯ ทหเรหิ มนาปตรํ อจฺเจตพฺพโต อติกฺกมิตพฺพโต อจฺจยา, โภชเน รสวิเสสา, ตสฺมา นานจฺจเยหีติ นานปฺปการรสวิเสเสหีติ อตฺโถฯ เตน วุตฺตํ ‘‘นานจฺจเยหี’’ติอาทิฯ อคฺคียติ อสงฺกรโต วิภชียตีติ อคฺโค, อมฺพิลเมว อคฺโค อมฺพิลคฺโคติ อาห – ‘‘อมฺพิลคฺเคหีติ อมฺพิลโกฏฺฐาเสหี’’ติฯ ทาตุํ อภิหริตพฺพตาย อภิหารา, เทยฺยธมฺมาฯ เตนาห – ‘‘อภิหฏานํ ทายาน’’นฺติฯ อิทํ เม กมฺมฏฺฐานํ อนุโลมํวาติ อิทํ มม กมฺมฏฺฐานํ เอวํ ปวตฺตมานํ อนุโลมาวสานเมว หุตฺวา ติฏฺฐติฯ เอวํ ปุน ปวตฺตมานํ อุสฺสกฺกิตฺวา วิเสสนิพฺพตฺตนตฺถเมว โหตีติ เอวํ นิมิตฺตํ คเหตุํ น สกฺโกติ พาโล อพฺยตฺโต, ปณฺฑิโต ปน สกฺโกติฯ อตฺตโน จิตฺตสฺสาติ อตฺตโน ภาวนาจิตฺตสฺสฯ ปุพฺพภาควิปสฺสนา สติปฏฺฐานาว กถิตา ‘‘สกสฺส จิตฺตสฺส นิมิตฺตํ อุคฺคณฺหาตี’’ติ วุตฺตตฺตาฯ

9. คิลานสุตฺตวณฺณนา

[375] ปาทคาโมติ นครสฺส ปทสทิโส มหนฺตคาโมฯ เตเนวาห ‘‘เวสาลิยํ วิหรติ เวฬุวคามเก’’ติฯ อหิตนิเสธน-หิตนิโยชน-พฺยสนปริจฺจชน-ลกฺขโณ มิตฺตภาโว เยสุ อตฺถิ, เต มิตฺตาฯ เย ปน ทิฏฺฐมตฺตสหายา, เต สนฺทิฏฺฐาฯ เย สวิเสสํ ภตฺติมนฺโต, เต สมฺภตฺตาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘มิตฺตาติ มิตฺตาวา’’ติอาทิมาหฯ อสฺสาติ ภควโตฯ ปญฺจมิยํ อฏฺฐมิยํ จาตุทฺทสิยํ ปญฺจทสิยนฺติ เอเกกสฺมิํ ปกฺเข จตฺตาโร วาเร กตฺวา มาสสฺส อฏฺฐวาเรฯ

เวทนานํ พลวภาเวน ขโร ผรุโส กกฺขโฬฯ อาพาโธติ ปุพฺพกมฺมเหตุตาย กมฺมสมุฏฺฐาโน อาพาโธ สงฺขารทุกฺขตาสงฺขาโต สพฺพกาลิกตฺตา สรีรสฺส สภาคโรโค นามฯ นายมีทิโส อาพาโธ, อยํ ปน พหลตรพฺยาธิตาย ‘‘วิสภาคโรโค’’ติ วุตฺโตฯ อนฺต-สทฺโท สมีปปวตฺโตติ อาห – ‘‘มรณนฺตํ มรณสนฺติก’’นฺติฯ เวทนา…เป.… อกโรนฺโต อุกฺกํสคตภาวิตกายาทิตายฯ อปีฬิยมาโนติ อปีฬิยมาโน วิยฯ โอวาทเมว ภิกฺขุสงฺฆสฺส อปโลกนนฺติ อาห – ‘‘โอวาทานุสาสนิํ อทตฺวาติ วุตฺตํ โหตี’’ติฯ ปุพฺพภาควีริยํ นาม ผลสมาปตฺติยา ปริกมฺมภูตวิปสฺสนาวีริยํฯ ชีวิตมฺปิ ชีวิตสงฺขาโร ปติตุํ อทตฺวา อตฺตภาวสฺส อภิสงฺขรณโตฯ

‘‘เอตฺตกํ กาลํ อติกฺกมิตฺวา วุฏฺฐหิสฺสามี’’ติ ขณปริจฺเฉทวตี สมาปตฺติ ขณิกสมาปตฺติฯ นิคฺคุมฺพํ นิชฺชฏํ กตฺวาติ รูปสตฺตการูปสตฺตกวเสน ปวตฺติยมานํ วิปสฺสนาภาวนํ สพฺพโส ขิลวิรเหน นิคฺคุมฺพํ, อพฺยากุลตาย นิชฺชฏํ กตฺวาฯ มหาวิปสฺสนาวเสนาติ ปจฺเจกํ สวิเสสํ วิตฺถาริตานํ อฏฺฐารสาทีนํ มหาวิปสฺสนานํ วเสน วิปสฺสิตฺวา สมาปนฺนา ยา สมาปตฺติ, สา สุฏฺฐุ วิกฺขมฺเภติ เวทนํ มหาพลวตาย ปุพฺพารมฺมณสฺส, มหานุภาวตาย ตถาปวตฺติตวิปสฺสนาวีริยสฺสฯ

ยถา นามาติอาทินา ตสฺส นิทสฺสนํ ทสฺเสติฯ เวทนาติ ทุกฺขเวทนาฯ จุทฺทสหากาเรหีติ ตสฺเสว สตฺตกทฺวยสฺส วเสน วทติฯ สนฺเนตฺวาติ อนฺตรนฺตรา สมาปนฺนชฺฌานสมาปตฺติสมฺภูเตน วิปสฺสนาปีติสิเนเหน เตเมตฺวาฯ สมาปตฺตีติ ผลสมาปตฺติฯ

คิลานา วุฏฺฐิโตติ คิลานภาวโต วุฏฺฐิโตฯ สรีรสฺส ครุถทฺธภาวปฺปตฺติ มธุรกตาติ อาห – ‘‘สญฺชาตครุภาโว สญฺชาตถทฺธภาโว’’ติฯ นานาการโตติ ปุรตฺถิมาทิเภทโตฯ สติปฏฺฐานธมฺมาติ ปุพฺเพ อตฺตนา ภาวิยมานา สติปฏฺฐานธมฺมาฯ ปากฏา น โหนฺติ กายจิตฺตานํ อกมฺมญฺญตายฯ ตนฺติ ธมฺมาติ ปริยตฺติธมฺมา น ญายนฺติฯ

อนนฺตรํ อพาหิรนฺติ ธมฺมวเสน ปุคฺคลวเสน จ อนฺตรพาหิรํ อกตฺวาฯ เอตฺตกนฺติอาทินา วุตฺตเมวตฺถํ วิวรติฯ ทหรกาเลติ อตฺตโน ทหรกาเลฯ น เอวํ โหตีติ ‘‘อหํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริหริสฺสามี’’ติอาทิโก มานตณฺหามูลโก อิสฺสามจฺฉริยานํ ปวตฺติอากาโร ตถาคตสฺส น โหติ, นตฺเถว ปเคว เตสํ สมุจฺฉินฺนตฺตาติ อาห – ‘‘โพธิปลฺลงฺเกเยวา’’ติอาทิฯ ปฏิสงฺขรเณน เวเฐน มิสฺสเกนฯ มญฺเญติ ยถาวุตฺตํ ปฏิสงฺขรณสญฺญิเตน เวฐมิสฺสเกน วิย ชรสกฏํฯ อรหตฺตผลเวเฐนาติ อรหตฺตผลสมาปตฺติสญฺญิเตน อตฺถภาวเวเฐนฯ

ผลสมาปตฺติยา อธิปฺเปตตฺตา ‘‘เอกจฺจานํ เวทนานนฺติ โลกิยานํ เวทนาน’’นฺติ วุตฺตํฯ อตฺตทีปาติ เอตฺถ อตฺต-สทฺเทน ธมฺโม เอว วุตฺโต, สฺวายมตฺโถ เหฏฺฐา วิภาวิโต เอวฯ นววิโธ โลกุตฺตรธมฺโม เวทิตพฺโพฯ โส หิ จตูหิ โอเฆหิ อนชฺโฌตฺถรณียโต ‘‘ทีโป’’ติ วุตฺโตฯ ตมอคฺเคติ ตมโยคาภาเวน สเทวกสฺส โลกสฺส อคฺเคฯ สพฺเพสนฺติ สพฺเพสํ สิกฺขากามานํฯ เต ‘‘ธมฺมทีปา วิหรถา’’ติ วุตฺตา จตุสติปฏฺฐานโคจราว ภิกฺขู อคฺเค ภวิสฺสนฺติฯ

10. ภิกฺขุนุปสฺสยสุตฺตวณฺณนา

[376] กมฺมฏฺฐานกมฺมิกาติ กมฺมฏฺฐานมนุยุตฺตาฯ วิเสเสตีติ วิเสโส, อติสโย, สฺวายํ ปุพฺพาปรวิเสโส อุปาทายุปาทาย คเหตพฺโพติ ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิมาหฯ