6. สกุณคฺฆิสุตฺตวณฺณนา

[372] ปากติกสกุณกุเลสุ พลวภาวโต เตสํ หนนโต สกุณคฺฆิฯ เสโนติ วุตฺตํ ‘‘เสนสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติ, เสนวิเสโส ปน โส เวทิตพฺโพฯ อามิสตฺถาย ปตฺตตฺตา ‘‘โลภสาหเสน ปตฺตา’’ติ วุตฺตํ, โลภนิมิตฺเตน สาหสากาเรน ปตฺตาติ อตฺโถฯ นงฺคเลน กฏฺฐํ กสิตํ นงฺคลกฏฺฐํ, ตํ กรียติ เอตฺถาติ นงฺคลกฏฺฐกรณนฺติ อาห – ‘‘อธุนา กฏฺฐํ เขตฺตฏฺฐาน’’นฺติฯ เลฑฺฑุโย ติฏฺฐนฺติ เอตฺถาติ เลฑฺฑุฏฺฐานํ, เลฑฺฑุนิมิตฺตํ กสิตฏฺฐานํฯ วชฺชตีติ วทํ, วจนํฯ กุจฺฉิตํ วทํ อวทํฯ ครหเน หิ อยํ อ-กาโร ยถา – ‘‘อปุตฺโต อภริยา’’ติฯ อวทํ มาเนตีติ อวทมานา, อตฺตโน พลมเทน ลาปํ อติมญฺญิตฺวา วทนฺตีติ อตฺโถฯ เตเนวาห ‘‘คจฺฉ โข, ตฺวํ ลาป, ตตฺรปิ เม คนฺตฺวา น โมกฺขสี’’ติฯ ยํ ปน อฏฺฐกถายํ วุตฺตํ ‘‘อตฺตโน พลสฺส สุฏฺฐุ วณฺณํ วทมานา’’ติ, ตตฺถ อตฺตโต อาปนฺนํ คเหตฺวา วุตฺตํฯ ‘‘วทมาโน’’ติ วา ปาโฐ, สารมฺภวเสน อวฺหายนฺโตติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘เอหิ โข ทานิ สกุณคฺฆี’’ติฯ สุฏฺฐุ ฐเปตฺวาติ ชิยามุตฺตสรสฺส วิย สีฆปาตโยคฺยตากรเณน อุโภ ปกฺเข สมฺมา ฐเปตฺวาฯ อยนฺติ สกุณคฺฆิฯ ญตฺวาติ ยถาภูตทสฺสเนน อตฺตโน ญาเณน ชานิตฺวาฯ ผาลียิตฺถาติ ผาลจฺเฉทติขิณสิขเร สุกฺขเลฑฺฑุสฺมิํ ภิชฺชิตฺถฯ

7. มกฺกฏสุตฺตวณฺณนา

[373] สญฺจาโรติ สญฺจรณํฯ เลปนฺติ สิเลสสทิสํ อาเลปนํฯ กาชสิกฺกา วิยาติ กาชทณฺฑเก โอลคฺเคตพฺพา สิกฺกา วิยฯ อปิจ จตสฺโส รชฺชุโย อุปริ พนฺธนฏฺฐานญฺจาติ ปญฺจฏฺฐานํฯ โอฑฺฑิโตติ โอลมฺพิโตฯ ถุนนฺโตติ นิตฺถุนนฺโตฯ

8. สูทสุตฺตวณฺณนา

[374] อาหารสมฺปาทเนน ตํตํอาหารวตฺถุคเต สูเทติ ปคฺฆเรตีติ สูโท, ภตฺตการโกฯ ทหเรหิ มนาปตรํ อจฺเจตพฺพโต อติกฺกมิตพฺพโต อจฺจยา, โภชเน รสวิเสสา, ตสฺมา นานจฺจเยหีติ นานปฺปการรสวิเสเสหีติ อตฺโถฯ เตน วุตฺตํ ‘‘นานจฺจเยหี’’ติอาทิฯ อคฺคียติ อสงฺกรโต วิภชียตีติ อคฺโค, อมฺพิลเมว อคฺโค อมฺพิลคฺโคติ อาห – ‘‘อมฺพิลคฺเคหีติ อมฺพิลโกฏฺฐาเสหี’’ติฯ ทาตุํ อภิหริตพฺพตาย อภิหารา, เทยฺยธมฺมาฯ เตนาห – ‘‘อภิหฏานํ ทายาน’’นฺติฯ อิทํ เม กมฺมฏฺฐานํ อนุโลมํวาติ อิทํ มม กมฺมฏฺฐานํ เอวํ ปวตฺตมานํ อนุโลมาวสานเมว หุตฺวา ติฏฺฐติฯ เอวํ ปุน ปวตฺตมานํ อุสฺสกฺกิตฺวา วิเสสนิพฺพตฺตนตฺถเมว โหตีติ เอวํ นิมิตฺตํ คเหตุํ น สกฺโกติ พาโล อพฺยตฺโต, ปณฺฑิโต ปน สกฺโกติฯ อตฺตโน จิตฺตสฺสาติ อตฺตโน ภาวนาจิตฺตสฺสฯ ปุพฺพภาควิปสฺสนา สติปฏฺฐานาว กถิตา ‘‘สกสฺส จิตฺตสฺส นิมิตฺตํ อุคฺคณฺหาตี’’ติ วุตฺตตฺตาฯ

9. คิลานสุตฺตวณฺณนา

[375] ปาทคาโมติ นครสฺส ปทสทิโส มหนฺตคาโมฯ เตเนวาห ‘‘เวสาลิยํ วิหรติ เวฬุวคามเก’’ติฯ อหิตนิเสธน-หิตนิโยชน-พฺยสนปริจฺจชน-ลกฺขโณ มิตฺตภาโว เยสุ อตฺถิ, เต มิตฺตาฯ เย ปน ทิฏฺฐมตฺตสหายา, เต สนฺทิฏฺฐาฯ เย สวิเสสํ ภตฺติมนฺโต, เต สมฺภตฺตาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘มิตฺตาติ มิตฺตาวา’’ติอาทิมาหฯ อสฺสาติ ภควโตฯ ปญฺจมิยํ อฏฺฐมิยํ จาตุทฺทสิยํ ปญฺจทสิยนฺติ เอเกกสฺมิํ ปกฺเข จตฺตาโร วาเร กตฺวา มาสสฺส อฏฺฐวาเรฯ

เวทนานํ พลวภาเวน ขโร ผรุโส กกฺขโฬฯ อาพาโธติ ปุพฺพกมฺมเหตุตาย กมฺมสมุฏฺฐาโน อาพาโธ สงฺขารทุกฺขตาสงฺขาโต สพฺพกาลิกตฺตา สรีรสฺส สภาคโรโค นามฯ นายมีทิโส อาพาโธ, อยํ ปน พหลตรพฺยาธิตาย ‘‘วิสภาคโรโค’’ติ วุตฺโตฯ อนฺต-สทฺโท สมีปปวตฺโตติ อาห – ‘‘มรณนฺตํ มรณสนฺติก’’นฺติฯ เวทนา…เป.… อกโรนฺโต อุกฺกํสคตภาวิตกายาทิตายฯ อปีฬิยมาโนติ อปีฬิยมาโน วิยฯ โอวาทเมว ภิกฺขุสงฺฆสฺส อปโลกนนฺติ อาห – ‘‘โอวาทานุสาสนิํ อทตฺวาติ วุตฺตํ โหตี’’ติฯ ปุพฺพภาควีริยํ นาม ผลสมาปตฺติยา ปริกมฺมภูตวิปสฺสนาวีริยํฯ ชีวิตมฺปิ ชีวิตสงฺขาโร ปติตุํ อทตฺวา อตฺตภาวสฺส อภิสงฺขรณโตฯ

‘‘เอตฺตกํ กาลํ อติกฺกมิตฺวา วุฏฺฐหิสฺสามี’’ติ ขณปริจฺเฉทวตี สมาปตฺติ ขณิกสมาปตฺติฯ นิคฺคุมฺพํ นิชฺชฏํ กตฺวาติ รูปสตฺตการูปสตฺตกวเสน ปวตฺติยมานํ วิปสฺสนาภาวนํ สพฺพโส ขิลวิรเหน นิคฺคุมฺพํ, อพฺยากุลตาย นิชฺชฏํ กตฺวาฯ มหาวิปสฺสนาวเสนาติ ปจฺเจกํ สวิเสสํ วิตฺถาริตานํ อฏฺฐารสาทีนํ มหาวิปสฺสนานํ วเสน วิปสฺสิตฺวา สมาปนฺนา ยา สมาปตฺติ, สา สุฏฺฐุ วิกฺขมฺเภติ เวทนํ มหาพลวตาย ปุพฺพารมฺมณสฺส, มหานุภาวตาย ตถาปวตฺติตวิปสฺสนาวีริยสฺสฯ