3. ภิกฺขุสุตฺตวณฺณนา

[369] ยสฺมา โส ภิกฺขุ ‘‘เทเสตุ เม, ภนฺเต, ภควา สํขิตฺเตน ธมฺม’’นฺติ สํขิตฺเตน ธมฺมเทสนํ ยาจิ, ตสฺส สํขิตฺตรุจิภาวโต, ตสฺมา สํขิตฺเตเนว ธมฺมํ เทเสตุกาโม ภควา ‘‘ตสฺมาติหา’’ติอาทิมาหาติ วุตฺตํ – ‘‘ยสฺมา สํขิตฺเตน เทสนํ ยาจสิ, ตสฺมา’’ติฯ กมฺมสฺสกตาทิฏฺฐิกสฺเสว โลกิยโลกุตฺตรคุณวิเสสา อิชฺฌนฺติ, น ทิฏฺฐิวิปนฺนสฺส, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ทิฏฺฐีติ กมฺมสฺสกตาทิฏฺฐี’’ติฯ

4. สาลสุตฺตวณฺณนา

[370] ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมาเน อปายทุกฺเข อปาตนวเสน ธารณฏฺเฐน ธมฺโม, สาสนพฺรหฺมจริยํ, ตเทว ตทงฺคาทิวเสน กิเลสานํ วินยนฏฺเฐน วินโยติ อาห – ‘‘ธมฺโมติ วา…เป.… นาม’’นฺติฯ ปฏิปกฺขธมฺเมหิ อนภิภูตตาย เอโก อุเทตีติ เอโกทีติ ลทฺธนาโม สมาธิ ภูโต ชาโต เอเตสนฺติ เอโกทิภูตาฯ เอตฺถ จ เอโกทิภูตาติ เอเตน อุปจารชฺฌานาวโห ปุพฺพภาคิโก สมาธิ วุตฺโตฯ สมาหิตาติ เอเตน อุปจารปฺปนาสมาธิฯ เอกคฺคจิตฺตาติ เอเตน สุภาวิโต วสิปฺปตฺโต อปฺปนาสมาธิ วุตฺโตติ เวทิตพฺโพฯ นวกภิกฺขูหิ ภาวิตสติปฏฺฐานา ปุพฺพภาคาฯ เต หิ ยถาภูตญาณาย ภาวิตาฯ ยถาภูตญาณนฺติ หิ โสตาปตฺติมคฺคญาณํ อิธาธิปฺเปตํฯ ขีณาสเวหิ ภาวิตสติปฏฺฐานาปิ ปุพฺพภาคาฯ เตสญฺหิ กตกรณียานํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาราย สติปฏฺฐานภาวนา, เสกฺขานํ ปน สติปฏฺฐานภาวนา ปริญฺญตฺถาย ปวตฺตา โลกิยา, ปริชานนวเสน ปวตฺตา โลกุตฺตราติ ‘‘มิสฺสกา’’ติ วุตฺตํฯ

5. อกุสลราสิสุตฺตวณฺณนา

[371] ปญฺจเม เกวโลติ กุสลธมฺเมหิ อสมฺมิสฺโส, ตโต เอว สกโล สุกฺกปกฺโข อนวชฺชฏฺโฐฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

6. สกุณคฺฆิสุตฺตวณฺณนา

[372] ปากติกสกุณกุเลสุ พลวภาวโต เตสํ หนนโต สกุณคฺฆิฯ เสโนติ วุตฺตํ ‘‘เสนสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติ, เสนวิเสโส ปน โส เวทิตพฺโพฯ อามิสตฺถาย ปตฺตตฺตา ‘‘โลภสาหเสน ปตฺตา’’ติ วุตฺตํ, โลภนิมิตฺเตน สาหสากาเรน ปตฺตาติ อตฺโถฯ นงฺคเลน กฏฺฐํ กสิตํ นงฺคลกฏฺฐํ, ตํ กรียติ เอตฺถาติ นงฺคลกฏฺฐกรณนฺติ อาห – ‘‘อธุนา กฏฺฐํ เขตฺตฏฺฐาน’’นฺติฯ เลฑฺฑุโย ติฏฺฐนฺติ เอตฺถาติ เลฑฺฑุฏฺฐานํ, เลฑฺฑุนิมิตฺตํ กสิตฏฺฐานํฯ วชฺชตีติ วทํ, วจนํฯ กุจฺฉิตํ วทํ อวทํฯ ครหเน หิ อยํ อ-กาโร ยถา – ‘‘อปุตฺโต อภริยา’’ติฯ อวทํ มาเนตีติ อวทมานา, อตฺตโน พลมเทน ลาปํ อติมญฺญิตฺวา วทนฺตีติ อตฺโถฯ เตเนวาห ‘‘คจฺฉ โข, ตฺวํ ลาป, ตตฺรปิ เม คนฺตฺวา น โมกฺขสี’’ติฯ ยํ ปน อฏฺฐกถายํ วุตฺตํ ‘‘อตฺตโน พลสฺส สุฏฺฐุ วณฺณํ วทมานา’’ติ, ตตฺถ อตฺตโต อาปนฺนํ คเหตฺวา วุตฺตํฯ ‘‘วทมาโน’’ติ วา ปาโฐ, สารมฺภวเสน อวฺหายนฺโตติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘เอหิ โข ทานิ สกุณคฺฆี’’ติฯ สุฏฺฐุ ฐเปตฺวาติ ชิยามุตฺตสรสฺส วิย สีฆปาตโยคฺยตากรเณน อุโภ ปกฺเข สมฺมา ฐเปตฺวาฯ อยนฺติ สกุณคฺฆิฯ ญตฺวาติ ยถาภูตทสฺสเนน อตฺตโน ญาเณน ชานิตฺวาฯ ผาลียิตฺถาติ ผาลจฺเฉทติขิณสิขเร สุกฺขเลฑฺฑุสฺมิํ ภิชฺชิตฺถฯ

7. มกฺกฏสุตฺตวณฺณนา

[373] สญฺจาโรติ สญฺจรณํฯ เลปนฺติ สิเลสสทิสํ อาเลปนํฯ กาชสิกฺกา วิยาติ กาชทณฺฑเก โอลคฺเคตพฺพา สิกฺกา วิยฯ อปิจ จตสฺโส รชฺชุโย อุปริ พนฺธนฏฺฐานญฺจาติ ปญฺจฏฺฐานํฯ โอฑฺฑิโตติ โอลมฺพิโตฯ ถุนนฺโตติ นิตฺถุนนฺโตฯ