‘‘จกฺกํ วตฺเตสฺสตี’’ติ อิทํ ปน นิยามํ อนเปกฺขิตฺวา ตสฺส อุปฺปชฺชตีติ รตนานุปฺปตฺติํ คเหตฺวา วุตฺตนยโต สญฺญา อุปฺปชฺชติ ‘‘จกฺกวตฺตี’’ติฯ เอกเมวาติ จกฺกรตนเมว ปฐมํ ปาตุภวติฯ ยสฺมิํ ภูเต รญฺโญ จกฺกวตฺติสมญฺญา, อถ ปจฺฉา รตนานิ ปาตุภวนฺตีติ พหูนํ ปาตุภาวํ อุปาทาย พหุลวจนโตปิ เอตํ ‘‘จกฺกวตฺติสฺส ปาตุภาวา รตนานํ ปาตุภาโว’’ติ วุตฺตํฯ อยํ เหตุกตฺตุสญฺญิโต อตฺถเภโทฯ ปาตุภาวาติ ปาตุภาวโตฯ ปุญฺญสมฺภาโร ภินฺนสนฺตานตาย รตนานมฺปิ ปริยาเยน อุปนิสฺสยเหตูติ วุตฺตํฯ ยุตฺตเมเวตํ ยถาวุตฺตยุตฺติยุตฺตตฺตาฯ

วตฺตพฺพภูโต อธิปฺปาโย เอตสฺส อตฺถีติ อธิปฺปาโย, อตฺถนิทฺเทโส, สงฺเขปโต อธิปฺปาโย สงฺเขปาธิปฺปาโยฯ จกฺกรตนานุภาเวน จกฺกวตฺติสฺสริยสฺส สิชฺฌนโต ‘‘ทาตุํ สมตฺถสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ โยชนปฺปมาเณ ปเทเส ปวตฺตตฺตา โยชนปฺปมาณํ อนฺธการํฯ อติทีฆาติรสฺสตาทิํ ฉพฺพิธํ โทสํ วิวชฺเชตฺวา ฐิตสฺสาติ วจนเสโสฯ

สพฺเพสํ จตุภูมกธมฺมานํ ปุเรจรํ กุสลานํ ธมฺมานํ คติโย สมนฺเวสนวเสน ปวตฺตนโตฯ พุทฺธาทีหิปิ อปฺปหานียตาย มหนฺตธมฺมสภาวตฺตา ธมฺมกาเย จ เชฏฺฐกฏฺเฐน ธมฺมกายูปปนฺนํฯ ปญฺญาปาสาทตาย จสฺส อุปริคตฏฺเฐน อจฺจุคฺคตํฯ วิตฺถตฏฺเฐน วิปุลํฯ มหนฺตตาย มหนฺตํฯ อนาทิกาลภาวิตสฺส กิเลสสนฺตานสฺส ขเณเนว วิทฺธํสนโต สีฆํ ลหุ ชวนฺติ ปริยายาฯ โพชฺฌงฺคธมฺมปริยาปนฺนตฺตา หิ วุตฺตํ ‘‘เอกนฺต-กุสลตฺตา’’ติฯ สมฺปยุตฺตวเสน ปีติยา อาโลกวิทฺธํสนภาววเสนาติ วุตฺตํ ‘‘สหชาตปจฺจยาที’’ติอาทิฯ สพฺพสงฺคาหิกธมฺมปริจฺเฉโทติ จตุภูมกตฺตา สพฺพสงฺคาหโก โพชฺฌงฺคธมฺมปริจฺเฉโท กถิโตฯ

4-10. ทุปฺปญฺญสุตฺตาทิวณฺณนา

[225-231] เอฬํ วุจฺจติ โทโส, เอเฬน มูโค วิยาติ เอฬมูโคติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘มุเขน วาจ’’นฺติอาทิมาหฯ

จกฺกวตฺติวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. สากจฺฉวคฺโค