เมนู

1. วิธาสุตฺตวณฺณนา

[222] วิธียนฺตีติ วิธา, มานาทิภาคา โกฏฺฐาสาติ อาห ‘‘ตโย มานโกฏฺฐาสา’’ติฯ ตถา ตถา วิทหนโตติ ‘‘เสยฺโยหมสฺมี’’ติอาทินา เตน เตนากาเรน วิทหนโต ฐปนโต, ฐเปตพฺพโต วาฯ

2. จกฺกวตฺติสุตฺตวณฺณนา

[223] สิริสมฺปตฺติยา ราชติ ทิปฺปติ โสภตีติ ราชา, ทานปิยวจนอตฺถจริยาสมานตฺตตาสงฺขาเตหิ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิรญฺเชตีติ รเมติฯ อพฺภุคฺคตายาติ อุทีริตา นิพฺพตฺติโต ตตฺถ ตตฺถ คจฺฉนโตฯ จกฺกํ วตฺเตตีติ จกฺกรตนํ ปวตฺเตติฯ เทวฏฺฐานนฺติ ปูชนียเทวฏฺฐานํฯ จิตฺตีกตฏฺเฐนาติ ปูชนียภาเวนฯ อคฺโฆ นตฺถิ จิรกาลสมฺภวปุญฺญานุภาวสิทฺธรตนสพฺภาวโตฯ อญฺเญหิ จกฺกวตฺติโน ปริคฺคหภูตรตเนหิฯ โลเกติ มนุสฺสโลเกฯ เตน ตทญฺญโลกํ นิวตฺเตติฯ วิชฺชมานคฺคหเณน อตีตานาคตํ นิวตฺเตติฯ พุทฺธา จ กทาจิ กรหจิ อุปฺปชฺชนฺติ จกฺกวตฺติโนปิ เยภุยฺเยน ตสฺมิํเยว อุปฺปชฺชนโตติ อธิปฺปาโยฯ อโนมสฺสาติ อลามกสฺส อุกฺกฏฺฐสฺสฯ เสสานิ รตนานิฯ

ตตฺราติ วากฺโยปญฺญาสเน นิปาโต, ตสฺมิํ ปาตุภาววจเนฯ ‘‘อยุตฺต’’นฺติ วตฺวา ตตฺถ อธิปฺปายํ วิวรนฺโต ‘‘อุปฺปนฺนํ หี’’ติอาทิมาหฯ เตหิ รตเนหิ จกฺกวตฺตนนิยมาเปกฺขตาย จกฺกวตฺติวจนสฺสฯ นิยเมนาติ เอกนฺเตนฯ วตฺตพฺพตํ อาปชฺชติ ภาวินิ ภูเต วิย อุปจาโรติ ยถา – ‘‘อคมา ราชคหํ พุทฺโธ’’ติ (สุ. นิ. 410)ฯ ลทฺธนามสฺสาติ จกฺกวตฺตีติ โลเก ลทฺธสมญฺญสฺส ปตฺถนียสฺส ปุริสวิเสสสฺสฯ มูลุปฺปตฺติวจนโตปีติ ‘‘จกฺกวตฺติสฺส ปาตุภาวา’’ติ เอตสฺส ปฐมุปฺปตฺติยา วจนโตปิฯ อิทานิ ตมตฺถํ วิวรนฺโต ‘‘โย หี’’ติอาทิมาหฯ โย หิ จกฺกวตฺติราชา, ตสฺส อุปฺปตฺติยา จกฺกรตนสฺส อุปฺปชฺชนโต จกฺกวตฺตีติ เอวํ นามํ อุปฺปชฺชติฯ

‘‘จกฺกํ วตฺเตสฺสตี’’ติ อิทํ ปน นิยามํ อนเปกฺขิตฺวา ตสฺส อุปฺปชฺชตีติ รตนานุปฺปตฺติํ คเหตฺวา วุตฺตนยโต สญฺญา อุปฺปชฺชติ ‘‘จกฺกวตฺตี’’ติฯ เอกเมวาติ จกฺกรตนเมว ปฐมํ ปาตุภวติฯ ยสฺมิํ ภูเต รญฺโญ จกฺกวตฺติสมญฺญา, อถ ปจฺฉา รตนานิ ปาตุภวนฺตีติ พหูนํ ปาตุภาวํ อุปาทาย พหุลวจนโตปิ เอตํ ‘‘จกฺกวตฺติสฺส ปาตุภาวา รตนานํ ปาตุภาโว’’ติ วุตฺตํฯ อยํ เหตุกตฺตุสญฺญิโต อตฺถเภโทฯ ปาตุภาวาติ ปาตุภาวโตฯ ปุญฺญสมฺภาโร ภินฺนสนฺตานตาย รตนานมฺปิ ปริยาเยน อุปนิสฺสยเหตูติ วุตฺตํฯ ยุตฺตเมเวตํ ยถาวุตฺตยุตฺติยุตฺตตฺตาฯ

วตฺตพฺพภูโต อธิปฺปาโย เอตสฺส อตฺถีติ อธิปฺปาโย, อตฺถนิทฺเทโส, สงฺเขปโต อธิปฺปาโย สงฺเขปาธิปฺปาโยฯ จกฺกรตนานุภาเวน จกฺกวตฺติสฺสริยสฺส สิชฺฌนโต ‘‘ทาตุํ สมตฺถสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ โยชนปฺปมาเณ ปเทเส ปวตฺตตฺตา โยชนปฺปมาณํ อนฺธการํฯ อติทีฆาติรสฺสตาทิํ ฉพฺพิธํ โทสํ วิวชฺเชตฺวา ฐิตสฺสาติ วจนเสโสฯ

สพฺเพสํ จตุภูมกธมฺมานํ ปุเรจรํ กุสลานํ ธมฺมานํ คติโย สมนฺเวสนวเสน ปวตฺตนโตฯ พุทฺธาทีหิปิ อปฺปหานียตาย มหนฺตธมฺมสภาวตฺตา ธมฺมกาเย จ เชฏฺฐกฏฺเฐน ธมฺมกายูปปนฺนํฯ ปญฺญาปาสาทตาย จสฺส อุปริคตฏฺเฐน อจฺจุคฺคตํฯ วิตฺถตฏฺเฐน วิปุลํฯ มหนฺตตาย มหนฺตํฯ อนาทิกาลภาวิตสฺส กิเลสสนฺตานสฺส ขเณเนว วิทฺธํสนโต สีฆํ ลหุ ชวนฺติ ปริยายาฯ โพชฺฌงฺคธมฺมปริยาปนฺนตฺตา หิ วุตฺตํ ‘‘เอกนฺต-กุสลตฺตา’’ติฯ สมฺปยุตฺตวเสน ปีติยา อาโลกวิทฺธํสนภาววเสนาติ วุตฺตํ ‘‘สหชาตปจฺจยาที’’ติอาทิฯ สพฺพสงฺคาหิกธมฺมปริจฺเฉโทติ จตุภูมกตฺตา สพฺพสงฺคาหโก โพชฺฌงฺคธมฺมปริจฺเฉโท กถิโตฯ

4-10. ทุปฺปญฺญสุตฺตาทิวณฺณนา

[225-231] เอฬํ วุจฺจติ โทโส, เอเฬน มูโค วิยาติ เอฬมูโคติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘มุเขน วาจ’’นฺติอาทิมาหฯ

จกฺกวตฺติวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. สากจฺฉวคฺโค