10. อุทายิสุตฺตวณฺณนา

[211] พหุกตํ วุจฺจติ พหุกาโร พหุมาโน, นตฺถิ เอตสฺส พหุกตนฺติ อพหุกโต, อกตพหุมาโนฯ ธมฺโม อุปฺปชฺชมาโน อุกฺกุชฺชนฺโต วิย นิรุชฺฌมาโน อวกุชฺชนฺโต วิย โหตีติ วุตฺตํ ‘‘อุกฺกุชฺชํ วุจฺจติ อุทโย, อวกุชฺชํ วโย’’ติฯ ปริวตฺเตนฺโตติ อนิจฺจาติปิ ทุกฺขาติปิ อนตฺตาติปิฯ ‘‘เอโส หิ เต อุทายิ มคฺโค ปฏิลทฺโธ, โย เต…เป.… ตถตฺตาย อุปเนสฺสตี’’ติ ปริโยสาเน ภควโต วจนญฺเจตฺถ สาธกํ ทฏฺฐพฺพํฯ เตน เตนากาเรน วิหรนฺตนฺติ เยน สมฺมสนากาเรน วิปสฺสนาวิหาเรน วิหรนฺตํฯ ตถาภาวายาติ ขีณาสวภาวปจฺจเวกฺขณายฯ เตนาห – ‘‘ขีณา ชาตีติ…เป.… ตํ ทสฺเสนฺโต เอวมาหา’’ติฯ

อุทายิวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. นีวรณวคฺโค

3-4. อุปกฺกิเลสสุตฺตาทิวณฺณนา

[214-215] น จ ปภาวนฺตนฺติ น จ ปภาสมฺปนฺนํฯ ปภิชฺชนสภาวนฺติ ตาเปตฺวา ตาลเน ปภงฺคุตํฯ อวเสสํ โลหนฺติ วุตฺตาวเสสํ ชาติโลหํ, วิชาติโลหํ, กิตฺติมโลหนฺติ ปเภทํ สพฺพมฺปิ โลหํฯ อุปฺปชฺชิตุํ อปฺปทาเนนาติ เอตฺถ นนุ โลกิยกุสลจิตฺตสฺสปิ สุวิสุทฺธสฺส อุปฺปชฺชิตุํ อปฺปทาเนน อุปกฺกิเลสตาติ? สจฺจเมตํ, ยสฺมิํ ปน สนฺตาเน นีวรณานิ ลทฺธปติฏฺฐานิ, ตตฺถ มหคฺคตกุสลสฺสปิ อสมฺภโว, ปเคว โลกุตฺตรกุสลสฺส, ปริตฺตกุสลํ ปน ยถาปจฺจยํ อุปฺปชฺชติฯ นีวรเณ หิ วูปสนฺเต สนฺตาเน อุปฺปตฺติยา อปริสุทฺธํ โหติ, อุปกฺกิลิฏฺฐํ นาม โหติ, อปริสุทฺธทีปกปลฺลิกวฏฺฐิเตลาทิสนฺนิสฺสโย ทีโป วิย, อปิจ นิปฺปริยายโต อุปฺปชฺชิตุํ อปฺปทาเนเนว เตสํ อุปกฺกิเลสตาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยทคฺเคน หี’’ติอาทิมาหฯ อารมฺมเณ วิกฺขิตฺตปฺปตฺติวเสน จุณฺณวิจุณฺณตา เวทิตพฺพาฯ น อาวรนฺตีติ กุสลธมฺเม อุปฺปชฺชิตุํ อปฺปทานวเสน น อาวรนฺติ, อถ โข เตสํ อุปฺปตฺติยา โหนฺติฯ น ปฏิจฺฉาเทนฺตีติ น วินนฺธนฺติฯ จตุภูมกจิตฺตสฺสาติ จตุตฺถภูมกกุสลจิตฺตสฺส อนุปกฺกิเลสา, เตหิ อกิลิสฺสนโตฯ

8. อาวรณนีวรณสุตฺตวณฺณนา

[219] ปญฺญา ทุพฺพลา โหติ, น พลวตี ปฏิปกฺเขน อุปกฺกิลิฏฺฐภาวโตฯ เตนาห ‘‘มนฺทา อวิสทา’’ติฯ

ปญฺจ นีวรณา ทูเร โหนฺติ อาวรณาภาวโตฯ ตเมว ปีตินฺติ สปฺปายธมฺมสวเน อุปฺปนฺนํ ปีติํฯ ตสฺสา ตทา อุปฺปนฺนาการสลฺลกฺขเณน อวิชหนฺโต ปุนปฺปุนํ ตสฺสา นิพฺพตฺตเนนฯ เตนาห ‘‘ปญฺจ นีวรเณ วิกฺขมฺเภตฺวา’’ติฯ อิทํ สนฺธายาติ เอตฺตเก ทิวเสปิ น วินสฺสนฺติ, สา ธมฺมปีติ ลทฺธปจฺจยา หุตฺวา วิเสสาวหาติ อิมมตฺถํ สนฺธาย เอตํ ‘‘อิมสฺส ปญฺจ นีวรณา ตสฺมิํ สมเย น โหนฺตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปีติปาโมชฺชปกฺขิยาติ ปีติปาโมชฺชปจฺจยาฯ นสฺสนฺตีติ นิโรธปจฺจยวเสน ปวตฺตนโต นสฺสนฺติฯ สภาคปจฺจยวเสน ปุน อุปฺปชฺชนฺตาปิ…เป.… วุจฺจติ กิจฺจสาธนวเสน ปวตฺตนโตฯ

9. รุกฺขสุตฺตวณฺณนา

[220] อภิรุหนกาติ สมีปรุกฺเข อภิภวิตฺวา รุหนกาฯ อฏฺฐิกจฺฉโกติ อฏฺฐิพหุลกจฺฉโกฯ กปิถนสทิสผลตฺตา กปิตฺถโนติ ลทฺธนาโมฯ

10. นีวรณสุตฺตวณฺณนา

[221] อนฺธภาวกรณา ปญฺญาจกฺขุสฺส วิพนฺธนโตฯ ตถา หิ เต ‘‘อจกฺขุกรณา ปญฺญานิโรธิกา’’ติ วุตฺตาฯ วิหนติ วิพาธตีติ วิฆาโต, ทุกฺขนฺติ อาห ‘‘วิฆาตปกฺขิยาติ ทุกฺขปกฺขิกา’’ติฯ นิพฺพานตฺถาย น สํวตฺตนฺตีติ อนิพฺพานสํวตฺตนิกาฯ มิสฺสกโพชฺฌงฺคาว กถิตา ปุพฺพภาคิกานํ กถิตตฺตาฯ

นีวรณวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. จกฺกวตฺติวคฺโค