ปริณาเมตีติ ปริวตฺเตติ ทุจฺจริตานิ ตตฺถ อนุปฺปาเทตฺวา สุจริตานิ อุปฺปาเทนฺโตฯ เอวนฺติ วุตฺตปฺปกาเรนฯ อินฺทฺริยสํวโร…เป.… เวทิตพฺโพ อินฺทฺริยสํวรสมฺปาทนวเสน ติณฺณํ สุจริตานํ สิชฺฌนโตฯ เตนาห ‘‘เอตฺตาวตา’’ติอาทิฯ เอตฺตาวตาติ อาทิโต ปฏฺฐาย ยาว ‘‘ตีณิ สุจริตานิ ปริปูเรนฺตี’’ติ ปทํ, เอตฺตาวตาฯ สีลานุรกฺขกํ อินฺทฺริยสํวรสีลนฺติ จตุปาริสุทฺธิสีลสฺส อนุรกฺขกํ อินฺทฺริยสํวรสีลํ กถิกํฯ กถํ ปน ตเทว ตสฺส อนุรกฺขกํ โหตีติ? อปราปรุปฺปตฺติยา อุปนิสฺสยภาวโตฯ

ตีณิ สีลานีติ อินฺทฺริยสํวร-อาชีวปาริสุทฺธิ-ปจฺจยสนฺนิสฺสิต-สีลานิฯ โลกุตฺตรมิสฺสกาติ โลกิยาปิ โลกุตฺตราปิ โหนฺตีติ อตฺโถฯ สตฺตนฺนํ โพชฺฌงฺคานนฺติ โลกุตฺตรานํ สตฺตนฺนํ โพชฺฌงฺคานํฯ มูลภูตา สติปฏฺฐานา ปุพฺพภาคา, เต สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘จตฺตาโร โข, กุณฺฑลิย, สติปฏฺฐานา ภาวิตา พหุลีกตา สตฺต โพชฺฌงฺเค ปริปูเรนฺตี’’ติฯ เตปีติ ยถาวุตฺตสติปฏฺฐานาฯ สติปฏฺฐานมูลกา โพชฺฌงฺคาติ โลกิยสติปฏฺฐานมูลกา โพชฺฌงฺคาวฯ ปุพฺพภาคาวาติ เอตฺถ เกจิ ‘‘ปุพฺพภาคา จา’’ติ ปาฐํ กตฺวา ‘‘ปุพฺเพว โลกุตฺตรา ปุพฺพภาคา จา’’ติ อตฺถํ วทนฺติฯ วิชฺชาวิมุตฺติมูลกาติ ‘‘สตฺต โข, กุณฺฑลิย, โพชฺฌงฺคา ภาวิตา พหุลีกตา วิชฺชาวิมุตฺติํ ปริปูเรนฺตี’’ติ เอวํ วุตฺตา โพชฺฌงฺคา โลกุตฺตราว วิชฺชาวิมุตฺติสหคตภาวโตฯ

กุณฺฑลิยสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อุปวานสุตฺตวณฺณนา

[189] ปจฺจตฺตนฺติ กรณนิทฺเทโส อยนฺติ อาห – ‘‘อตฺตนาวา’’ติฯ กุรุมาโนเยวาติ อุปฺปาเทนฺโต เอวฯ กมฺมฏฺฐานวิมุตฺติยา สุฏฺฐุ วิมุตฺตนฺติ กมฺมฏฺฐานมนสิกาเรน นีวรณานํ ทูรีภาวโต เตหิ สุฏฺฐุ วิมุตฺตํฯ อตฺถํ กริตฺวาติ ภาวนามนสิการํ อุตฺตมํ กตฺวาฯ ‘‘มหา วต เม อยํ อตฺโถ อุปฺปนฺโน’’ติ อตฺถิโก หุตฺวาฯ

9. ปฐมอุปฺปนฺนสุตฺตวณฺณนา

[190] ตถาคตสฺส ปาตุภาวาติอาทินา พุทฺธุปฺปาทกาเล เอว โพชฺฌงฺครตนปฏิลาโภติ ทสฺเสติฯ

ปพฺพตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. คิลานวคฺโค

1-3. ปาณสุตฺตาทิวณฺณนา

[192-194] เยสนฺติ เยสํ สตฺตานํฯ จตฺตาโร อิริยาปถา อตฺถิ ลพฺภนฺติ ตทุปคสรีราวยวลาเภนฯ เอตนฺติ ‘‘จตฺตาโร อิริยาปเถ กปฺเปนฺตี’’ติ เอตํ วจนํฯ ‘‘วิเวกนิสฺสิต’’นฺติอาทิวจนโต ‘‘สหวิปสฺสนเก มคฺคโพชฺฌงฺเค’’อิจฺเจว วุตฺตํฯ ทุติยตติยานิ อุตฺตานตฺถาเนว เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตาฯ

4-10. ปฐมคิลานสุตฺตาทิวณฺณนา

[195-201] วิสุทฺธํ อโหสิ วิสภาคธาตุกฺโขภํ วูปสเมนฺตํฯ เตนาห – ‘‘โปกฺขรปตฺเต …เป.… วินิวตฺติตฺวา คโต’’ติฯ เอเสว นโย ปาฬิโต อตฺถโต จ จตุตฺเถน ปญฺจมฉฏฺฐานํ สมานตฺตาฯ วิสรุกฺขวาตสมฺผสฺเสนาติ วิสรุกฺขสนฺนิสฺสิตวาตสมฺผสฺเสนฯ มนฺทสีตชโรติ มุทุโก สีตชโรฯ เสสนฺติ วุตฺตาวเสสํฯ สพฺพตฺถาติ สตฺตมาทีสุ จตูสุฯ

คิลานวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อุทายิวคฺโค

1-2. โพธายสุตฺตาทิวณฺณนา

[202-203] กิตฺตเกน นุ โข การเณน พุชฺฌนกองฺคา นาม วุจฺจนฺติ พุชฺฌนกสฺส ปุคฺคลสฺส องฺคาติ วตฺตพฺพตํ ลภนฺติฯ มิสฺสกโพชฺฌงฺคา กถิตา สหวิปสฺสนา มคฺคโพชฺฌงฺคา กถิตาติ กตฺวาฯ ธมฺมปริจฺเฉโท กถิโต คณนามตฺเตน ปริจฺฉินฺทิตฺวา วุตฺตตฺตา น ภูมนฺตรปริจฺเฉโท, วิปสฺสนาทิปริจฺเฉโท วาฯ