ผลโพชฺฌงฺคาติ ผลสมาปตฺติปริยาปนฺนา โพชฺฌงฺคาฯ กิํ ปน เต วิสุํ วิสุํ ปวตฺตนฺตีติ อาห ‘‘ยทา หี’’ติอาทิฯ สีสํ กตฺวาติ ปธานํ เสฏฺฐํ กตฺวาฯ ตทนฺวยาติ ตทนุคตา สติสมฺโพชฺฌงฺคํ อนุคจฺฉนกาฯ ตญฺจ โข ตถา กตฺวา ธมฺมํ ปจฺจเวกฺขณวเสนฯ เกจิ ปน ‘‘ตํ ปจฺจเวกฺขณาทิกํ กตฺวา’’ติ วทนฺติฯ

วตฺถสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ภิกฺขุสุตฺตวณฺณนา

[186] โพธายาติ เอตฺถ โพโธ นาม พุชฺฌนํ, ตํ ปน กิสฺส เกนาติ ปุจฺฉนฺโต ‘‘กิํ พุชฺฌนตฺถายา’’ติ วตฺวา ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘มคฺเคนา’’ติอาทิมาหฯ มคฺเคน นิพฺพานํ พุชฺฌนตฺถาย สํวตฺตนฺติ, ปจฺจเวกฺขณาย กตกิจฺจตํ พุชฺฌนตฺถาย สํวตฺตนฺติ, ปฐมวิกปฺเป สจฺฉิกิริยาภิสมโย เอว ทสฺสิโตติ เตน อตุฏฺเฐ ‘‘มคฺเคน วา’’ติ ทุติยวิกปฺปมาหฯ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตนฺติ ปเทหิ สพฺพํ มคฺคกิจฺจํ ตสฺส ผลญฺจ ทสฺสิตํฯ นิโรธนิสฺสิตนฺติ อิมินา นิพฺพานสจฺฉิกิริยาฯ กามาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจตีติอาทินา กิเลสปฺปหานํฯ วิมุตฺตสฺมิํ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหตีติอาทินา ปจฺจเวกฺขณา ทสฺสิตาฯ

ภิกฺขุสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6-7. กุณฺฑลิยสุตฺตาทิวณฺณนา

[187-188] นิพทฺธวาสวเสน อาราเม นิสีทนสีโลติ อารามนิสาทีฯ ปริสํ โอคาฬฺโห หุตฺวา จรตีติ ปริสาวจโรติ อาห – ‘‘โย ปนา’’ติอาทิฯ เอวนฺติ อิมินากาเรนฯ คหณนฺติ นิคฺคหณํฯ เตน ปุจฺฉาปทสฺส อตฺถํ วิวรติฯ นิพฺเพฐนนฺติ นิคฺคหนิพฺเพฐนํฯ เตน วิสฺสชฺชนปทสฺส อตฺถํ วิวรติฯ อิมินา นเยนาติ เอเตน ‘‘อิติวาโท’’ติ เอตฺถ อิติ-สทฺทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ อุปารมฺภาธิปฺปาโย วทติ เอเตนาติ วาโท, โทโสฯ อิติวาโท โหตีติ เอวํ อิมสฺส อุปริ วาทาโรปนํ โหติฯ อิติวาทปฺปโมกฺโขติ เอวํ ตโต ปโมกฺโข โหติ ฯ เอวํ วาทปฺปโมกฺขานิสํสํ ปเรหิ อาโรปิตโทสสฺส นิพฺเพฐนวเสน ทสฺเสตฺวา อิทานิ โทสปเวทนวเสน ทสฺเสตุํ ‘‘อยํ ปุจฺฉาย โทโส’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

เอตฺตกํ ฐานนฺติอาทิโต ปฏฺฐาย ยาว ‘‘ตีณิ สุจริตานี’’ติ เอตฺตกํ ฐานํฯ อิมํ เทสนนฺติ ‘‘อินฺทฺริยสํวโร โข’’ติอาทินยปฺปวตฺตํ อิมํ เทสนํฯ นาภิชฺฌายตีติ น อภิชฺฌายติฯ นาภิหํสตีติ น อภิตุสฺสติฯ โคจรชฺฌตฺเต ฐิตํ โหตีติ กมฺมฏฺฐานารมฺมเณ สมาธานวเสน ฐิตํ โหติ อวฏฺฐิตํฯ เตนาห ‘‘สุสณฺฐิต’’นฺติฯ สุสณฺฐิตนฺติ สมฺมา อวิกฺเขปวเสน ฐิตํฯ กมฺมฏฺฐานวิมุตฺติยาติ กมฺมฏฺฐานานุยุญฺชนวเสน ปฏิปกฺขโต นีวรณโต วิมุตฺติยาฯ สุฏฺฐุ วิมุตฺตนฺติ สุวิมุตฺตํฯ ตสฺมิํ อมนาปรูปทสฺสเน น มงฺกุ วิลกฺโข น โหติฯ กิเลสวเสน โทสวเสนฯ อฏฺฐิตจิตฺโต อถทฺธจิตฺโตฯ โกเวเสน หิ จิตฺตํ ถทฺธํ โหติ, น มุทุกํฯ อทีนมานโสติ โทมนสฺสวเสน โย ทีนภาโว, ตทภาเวน นิทฺโทสมานโสฯ อปูติจิตฺโตติ พฺยาปชฺชาภาเวน สีติภูตจิตฺโตฯ

อิเมสุ ฉสุ ทฺวาเรสุ อฏฺฐารส ทุจฺจริตานิ โหนฺติ ปจฺเจกํ กายวจีมโนทุจฺจริตเภเทนฯ ตานิ วิภาเคน ทสฺเสตุํ ‘‘กถ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ อิฏฺฐารมฺมเณ อาปาถคเตติ นยทานมตฺตเมตํฯ เตน ‘‘อนิฏฺฐารมฺมเณ อาปาถคเต โทสํ อุปฺปาเทนฺตสฺสา’’ติอาทินา ติวิธทุจฺจริตํ นีหริตฺวา วตฺตพฺพํ, ตถา ‘‘มชฺฌตฺตารมฺมเณ โมหํ อุปฺปาเทนฺตสฺสา’’ติอาทินา จฯ มโนทุจฺจริตาทิสามญฺเญน ปน ตีณิเยว ทุจฺจริตานิ โหนฺตีติ เวทิตพฺพํฯ

ปญฺญตฺติวเสนาติ วตฺถุํ อนามสิตฺวา ปิณฺฑคหณมุเขน เกวลํ ปญฺญตฺติวเสเนวฯ ภาวนาปฏิสงฺขาเนติ ภาวนาสิทฺเธ ปฏิสงฺขาเน, ภาวนาย ปฏิสงฺขาเน วาติ อตฺโถฯ อิมานีติ ยถาวุตฺตานิ ฉทฺวารารมฺมณานิฯ ทุจฺจริตานีติ ทุจฺจริตการณานิฯ อปฺปฏิสงฺขาเน ฐิตสฺส ทุจฺจริตานิ สุจริตานิ กตฺวาฯ