สํสารมโหฆสฺส ปรตีรภาวโต โย นํ อธิคจฺฉติ, ตํ ปาเรติ คเมตีติ ปารํ, นิพฺพานํ, ตพฺพิธุรตาย นตฺถิ เอตฺถ ปารนฺติ อปารํ, สํสาโรติ วุตฺตํ – ‘‘อปาราปารนฺติ วฏฺฏโต นิพฺพาน’’นฺติฯ ปารงฺคตาติ อเสกฺเข สนฺธายฯ เยปิ คจฺฉนฺตีติ เสกฺเขฯ เยปิ คมิสฺสนฺตีติ กลฺยาณปุถุชฺชเนฯ ปารคามิโนติ เอตฺถ กิต-สทฺโท ติกาลวาจีติ เอวํ วุตฺตํฯ

ตีรนฺติ โอริมตีรมาหฯ เตน วุตฺตํ ‘‘วฏฺฏเมว อนุธาวตี’’ติฯ เอกนฺตกาฬกตฺตา จิตฺตสฺส อปภสฺสรภาวกรณโต กณฺหาภิชาติเหตุโต จ วุตฺตํ ‘‘กณฺหนฺติ อกุสลธมฺม’’นฺติฯ โวทานภาวโต จิตฺตสฺส ปภสฺสรภาวกรณโต สุกฺกาภิชาติเหตุโต จ วุตฺตํ – ‘‘สุกฺกนฺติ กุสลธมฺม’’นฺติฯ กิเลสมาร-อภิสงฺขารมาร-มจฺจุมารานํ ปวตฺติฏฺฐานตาย โอกํ วุจฺจติ วฏฺฏํ, ตพฺพิธุรตาย อโนกนฺติ นิพฺพานนฺติ อาห – ‘‘โอกา อโนกนฺติ วฏฺฏโต นิพฺพาน’’นฺติฯ

ปรมตฺถโต สมณา วุจฺจนฺติ อริยา, สมณานํ ภาโว สามญฺญํ, อริยมคฺโค, เตน อรณียโต อุปคนฺตพฺพโต สามญฺญตฺโถ นิพฺพานนฺติ อาห – ‘‘สามญฺญตฺถนฺติ นิพฺพานํ, ตํ หี’’ติอาทิฯ พฺรหฺมญฺญตฺถนฺติ เอตฺถาปิ อิมินา นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ พฺรหฺมญฺเญน อริยมคฺเคนฯ ราคกฺขโยติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท อาทิสทฺทตฺโถฯ เตน ‘‘โทสกฺขโย โมหกฺขโย’’ติ ปททฺวยํ สงฺคณฺหาติฯ วฏฺฏติเยวาติ วทนฺติ ‘‘ราคกฺขโย’’ติฯ ปริยาเยน หิ อรหตฺตสฺส วตฺตพฺพตฺตาติฯ

ปฏิปตฺติวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อญฺญติตฺถิยเปยฺยาลวคฺควณฺณนา

[41-48] อปราปรํ ปริวตฺตมาเนน วตฺตสมฺปนฺเนน สํสารทฺธานปริญฺญาวเสเนว นิพฺพานสฺส ปตฺตพฺพตฺตา วุตฺตํ – ‘‘นิพฺพานํ ปตฺวา ปริญฺญาตํ นาม โหตี’’ติฯ นิพฺพานํ ปตฺวาติ นิพฺพานปฺปตฺติเหตุฯ เหตุอตฺโถ หิ อยํ ตฺวา-สทฺโท ยถา – ‘‘ฆตํ ปิวิตฺวา พลํ โหติ, สีหํ ทิสฺวา ภยํ โหตี’’ติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อปริญฺเญยฺยปริชานนกิจฺเจน นิพฺพานสฺส ปตฺติยา อทฺธานปริญฺญาสิทฺธิ ญายติ, ตสฺมา อุปจารวเสน นิพฺพานํ ‘‘อทฺธานปริญฺญา’’ติ วุจฺจติ ยถา ‘‘หิมสนฺติ สูริยํ อุคฺคเมตี’’ติฯ วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยตฺถนฺติ เอตฺถ วิชฺชาติ อคฺคมคฺควิชฺชาฯ