เมนู

1. นจฺจคีตสุตฺตวณฺณนา

[1151] สงฺเขปโต ‘‘สพฺพปาปสฺส อกรณ’’นฺติอาทินยปฺปวตฺตํ (ที.นิ. 2.90; ธ.ป. 183) ภควโต สาสนํ อจฺจนฺตฉนฺทราคปวตฺติโต นจฺจาทีนํ ทสฺสนํ น อนุโลเมตีติ อาห ‘‘สาสนสฺส อนนุโลมตฺตา’’ติฯ อตฺตนา ปเรหิ จ ปโยชิยมานํ ปโยชาปิยมานญฺจ เอเตเนว นจฺจ-สทฺเทน คหิตํ, ตถา คีตวาทิตสทฺเทหิ จาติ อาห – ‘‘นจฺจนนจฺจาปนาทิวเสนา’’ติฯ อาทิ-สทฺเทน คายน-คายาปน-วาทน-วาทาปนาทีนิ สงฺคณฺหาติฯ ทสฺสเนน เจตฺถ สวนมฺปิ สงฺคหิตํ วิรูเปกเสสนเยนฯ ยถาสกํ วิสยสฺส อาโลจนสภาวตาย วา ปญฺจนฺนํ วิญฺญาณานํ สวนกิริยายปิ ทสฺสนสงฺเขปสพฺภาวโต ‘‘ทสฺสนา’’อิจฺเจว วุตฺตํฯ อวิสูกภูตสฺส คีตสฺส สวนํ กทาจิ วฏฺฏตีติ อาห – ‘‘วิสูกภูตา ทสฺสนา จา’’ติฯ ตถา หิ วุตฺตํ ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกอฏฺฐกถาย (ขุ. ปา. อฏฺฐ. 2.ปจฺฉิมปญฺจสิกฺขาปทวณฺณนา) – ‘‘ธมฺมูปสํหิตํ คีตํ วฏฺฏติ, คีตูปสํหิโต ธมฺโม น วฏฺฏตี’’ติฯ

2. อุจฺจาสยนสุตฺตวณฺณนา

[1152] อุจฺจาติ อุจฺจ-สทฺเทน สมานตฺถํ เอกํ สทฺทนฺตรํฯ เสติ เอตฺถาติ สยนํ, อุจฺจาสยนํ มหาสยนญฺจ สมณสารุปฺปรหิตํ ปฏิกฺขิตฺตนฺติ อาห – ‘‘ปมาณาติกฺกนฺตํ อกปฺปิยตฺถรณ’’นฺติฯ อาสนฺทาทิอาสนญฺเจตฺถ สยเนเนว สงฺคหิตํฯ ยสฺมา ปน อาธาเร ปฏิกฺขิตฺเต ตทาธารกิริยา ปฏิกฺขิตฺตาว โหติ, ตสฺมา ‘‘อุจฺจาสยนมหาสยนา’’อิจฺเจว วุตฺตํฯ อตฺถโต ปน ตทุปโภคภูตนิสชฺชานิปชฺชเนหิ วิรติ ทสฺสิตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ อถ วา อุจฺจาสยนมหาสยนญฺจ อุจฺจาสยนมหาสยนญฺจาติ อุจฺจาสยนมหาสยนนฺติ เอตสฺมิํ อตฺเถ เอกเสสนเยน อยํ นิทฺเทโส กโต ยถา – ‘‘นามรูปปจฺจยา สฬายตน’’นฺติ (อุทา. 1)ฯ อาสนกิริยาปุพฺพกตฺตา วา สยนกิริยาย สยนคฺคหเณเนว อาสนมฺปิ คหิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

3. ชาตรูปสุตฺตวณฺณนา

[1153] อญฺเญปิ อุคฺคหาปเน อุปนิกฺขิตฺตสาทิยเน จ ปฏิคฺคหณตฺโถ ลพฺภตีติ อาห ‘‘น อุคฺคณฺหาเปนฺติ, น อุปนิกฺขิตฺตํ สาทิยนฺตี’’ติฯ อถ วา ติวิธํ ปฏิคฺคหณํ กาเยน วาจาย มนสาติฯ ตตฺถ กาเยน ปฏิคฺคหณํ อุคฺคหณํ, วาจาย ปฏิคฺคหณํ อุคฺคหาปณํ, มนสา ปฏิคฺคหณํ สาทิยนํฯ ติวิธมฺปิ ปฏิคฺคหณํ สามญฺญนิทฺเทเสน, เอกเสสนเยน วา คเหตฺวา ‘‘ปฏิคฺคหณา’’ติ วุตฺตนฺติ อาห – ‘‘เนว นํ อุคฺคณฺหนฺตี’’ติอาทิฯ เอส นโย ‘‘อามกธญฺญปฏิคฺคหณา’’ติอาทีสุปิฯ

4. อามกธญฺญสุตฺตวณฺณนา

[1154] นีวาราทิอุปธญฺญสฺส สาลิอาทิมูลธญฺญนฺโตคธตฺตา วุตฺตํ ‘‘สตฺตวิธสฺสา’’ติฯ

5. อามกมํสสุตฺตวณฺณนา

[1155] ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปญฺจ วสานิ เภสชฺชานิ – อจฺฉวสํ, มจฺฉวสํ, สุสุกาวสํ, สูกรวสํ, คทฺรภวส’’นฺติ (มหาว. 262; ปารา. อฏฺฐ. 623) วุตฺตตฺตา อิทํ อุทฺทิสฺส อนุญฺญาตํ นามฯ ตสฺส ปน ‘‘กาเล ปฏิคฺคหิต’’นฺติ (มหาว. 262) วุตฺตตฺตา ปฏิคฺคหณํ วฏฺฏตีติ อาห – ‘‘อญฺญตฺร อุทฺทิสฺส อนุญฺญาตา’’ติฯ วินยวเสน อุปปริกฺขิตพฺโพ, ตสฺมา สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถาย วุตฺตนเยเนตฺถ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ

10. จตุตฺถอามกธญฺญเปยฺยาลวคฺโค

2-3. กยวิกฺกยสุตฺตาทิวณฺณนา

[1162-63] กสฺสจิ ภณฺฑสฺส คหณํ กโย, ทานํ วิกฺกโยตตฺถ ตตฺถาติ คามนฺตเร สนฺติเก จ คมนํ ทูตกมฺมนฺติ วุจฺจตีติ โยชนาฯ ปหิณคมนํ ขุทฺทกคมนํฯ

4. ตุลากูฏสุตฺตวณฺณนา

[1164] รูปกูฏํ สรูเปน สทิเสน ฉลโวหาโรฯ องฺคกูฏํ อตฺตโน หตฺถาทินา องฺคานํ ฉลกรณํ คหณกูฏํ มาเนสุ คหณวเสนฯ ปฏิจฺฉนฺนกูฏํ อยจุณฺณาทินา ปฏิจฺฉนฺเนน ฉลกรณํฯ มหติยา ตุลายฯ ปจฺฉาภาเคติ ตุลาย ปจฺฉิมภาเคฯ หตฺเถนาติ หตฺถปเทเสนฯ อกฺกมตีติ อุฏฺฐาตุํ อเทนฺโต คณฺหาติฯ ททนฺโต ปุพฺพภาเคติ ปเรสํ ททนฺโต ปุพฺพภาเค หตฺเถน ตุลํ อกฺกมติฯ นฺติ อยจุณฺณํฯ

โลหปาติโยติ ตมฺพโลหปาติโยฯ สุวณฺณวณฺณา กโรนฺตีติ อสนิขาทสุวณฺณกนกลิมฺปิตา สุวณฺณวณฺณา กโรนฺติฯ