เมนู

8. พีชคามสุตฺตวณฺณนา

[1148] ‘‘มูลพีช’’นฺติอาทีสุ มูลเมว พีชนฺติ มูลพีชํ, มูลพีชํ เอตสฺสาติปิ มูลพีชํฯ ตตฺถ ปุริเมน พีชคาโม วุตฺโต ‘‘พีชานํ สมูโห’’ติ กตฺวา, ทุติเยน ภูตคาโมฯ ทุวิโธเปโส สามญฺญนิทฺเทเสน, ‘‘มูลพีชญฺจ มูลพีชญฺจ มูลพีช’’นฺติ เอกเสสนเยน วา พีชตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ ผฬุพีชนฺติ ปพฺพพีชํฯ พาหิรปจฺจยนฺตรสมวาเย สทิสผลุปฺปตฺติยา วิเสสการณภาวโต วิรุหนสมตฺเถ สารผเล นิรุฬฺโห พีช-สทฺโทฯ ตทตฺถสิทฺธิยา มูลาทีสุปิ เกสุจิ ปวตฺตตีติ ตโต นิวตฺตนตฺถํ เอเกน พีช-สทฺเทน วิเสเสตฺวา วุตฺตํ ‘‘พีชพีช’’นฺติ ‘‘รูปรูปํ, ทุกฺขทุกฺข’’นฺติ (สํ. นิ. 4.327) จ ยถาฯ นีลติณรุกฺขาทิกสฺสาติ อลฺลติณสฺส เจว อลฺลรุกฺขาทิกสฺส จฯ อาทิ-สทฺเทน โอสธิคจฺฉลตาทีนํ คหณํฯ

9. วิกาลโภชนสุตฺตวณฺณนา

[1149] อรุณุคฺคมนโต ปฏฺฐาย ยาว มชฺฌนฺหิโก, อยํ พุทฺธาทิอริยานํ อาจิณฺณสมาจิณฺโณ โภชนสฺส กาโล, ตทญฺโญ วิกาโลติ อาห – ‘‘วิกาลโภชนาติ กาลาติกฺกนฺตโภชนา’’ติฯ

10. คนฺธวิเลปนสุตฺตวณฺณนา

[1150] ยํ กิญฺจิ ปุปฺผนฺติ คนฺถิมํ อคนฺถิมํ วา ยํ กิญฺจิ ปุปฺผชาตํ, ตถา ปิสิตาทิเภทํ ยํ กิญฺจิ คนฺธชาตํฯ

9. ตติยอามกธญฺญเปยฺยาลวคฺโค

1. นจฺจคีตสุตฺตวณฺณนา

[1151] สงฺเขปโต ‘‘สพฺพปาปสฺส อกรณ’’นฺติอาทินยปฺปวตฺตํ (ที.นิ. 2.90; ธ.ป. 183) ภควโต สาสนํ อจฺจนฺตฉนฺทราคปวตฺติโต นจฺจาทีนํ ทสฺสนํ น อนุโลเมตีติ อาห ‘‘สาสนสฺส อนนุโลมตฺตา’’ติฯ อตฺตนา ปเรหิ จ ปโยชิยมานํ ปโยชาปิยมานญฺจ เอเตเนว นจฺจ-สทฺเทน คหิตํ, ตถา คีตวาทิตสทฺเทหิ จาติ อาห – ‘‘นจฺจนนจฺจาปนาทิวเสนา’’ติฯ อาทิ-สทฺเทน คายน-คายาปน-วาทน-วาทาปนาทีนิ สงฺคณฺหาติฯ ทสฺสเนน เจตฺถ สวนมฺปิ สงฺคหิตํ วิรูเปกเสสนเยนฯ ยถาสกํ วิสยสฺส อาโลจนสภาวตาย วา ปญฺจนฺนํ วิญฺญาณานํ สวนกิริยายปิ ทสฺสนสงฺเขปสพฺภาวโต ‘‘ทสฺสนา’’อิจฺเจว วุตฺตํฯ อวิสูกภูตสฺส คีตสฺส สวนํ กทาจิ วฏฺฏตีติ อาห – ‘‘วิสูกภูตา ทสฺสนา จา’’ติฯ ตถา หิ วุตฺตํ ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกอฏฺฐกถาย (ขุ. ปา. อฏฺฐ. 2.ปจฺฉิมปญฺจสิกฺขาปทวณฺณนา) – ‘‘ธมฺมูปสํหิตํ คีตํ วฏฺฏติ, คีตูปสํหิโต ธมฺโม น วฏฺฏตี’’ติฯ

2. อุจฺจาสยนสุตฺตวณฺณนา

[1152] อุจฺจาติ อุจฺจ-สทฺเทน สมานตฺถํ เอกํ สทฺทนฺตรํฯ เสติ เอตฺถาติ สยนํ, อุจฺจาสยนํ มหาสยนญฺจ สมณสารุปฺปรหิตํ ปฏิกฺขิตฺตนฺติ อาห – ‘‘ปมาณาติกฺกนฺตํ อกปฺปิยตฺถรณ’’นฺติฯ อาสนฺทาทิอาสนญฺเจตฺถ สยเนเนว สงฺคหิตํฯ ยสฺมา ปน อาธาเร ปฏิกฺขิตฺเต ตทาธารกิริยา ปฏิกฺขิตฺตาว โหติ, ตสฺมา ‘‘อุจฺจาสยนมหาสยนา’’อิจฺเจว วุตฺตํฯ อตฺถโต ปน ตทุปโภคภูตนิสชฺชานิปชฺชเนหิ วิรติ ทสฺสิตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ อถ วา อุจฺจาสยนมหาสยนญฺจ อุจฺจาสยนมหาสยนญฺจาติ อุจฺจาสยนมหาสยนนฺติ เอตสฺมิํ อตฺเถ เอกเสสนเยน อยํ นิทฺเทโส กโต ยถา – ‘‘นามรูปปจฺจยา สฬายตน’’นฺติ (อุทา. 1)ฯ อาสนกิริยาปุพฺพกตฺตา วา สยนกิริยาย สยนคฺคหเณเนว อาสนมฺปิ คหิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

3. ชาตรูปสุตฺตวณฺณนา

[1153] อญฺเญปิ อุคฺคหาปเน อุปนิกฺขิตฺตสาทิยเน จ ปฏิคฺคหณตฺโถ ลพฺภตีติ อาห ‘‘น อุคฺคณฺหาเปนฺติ, น อุปนิกฺขิตฺตํ สาทิยนฺตี’’ติฯ อถ วา ติวิธํ ปฏิคฺคหณํ กาเยน วาจาย มนสาติฯ ตตฺถ กาเยน ปฏิคฺคหณํ อุคฺคหณํ, วาจาย ปฏิคฺคหณํ อุคฺคหาปณํ, มนสา ปฏิคฺคหณํ สาทิยนํฯ ติวิธมฺปิ ปฏิคฺคหณํ สามญฺญนิทฺเทเสน, เอกเสสนเยน วา คเหตฺวา ‘‘ปฏิคฺคหณา’’ติ วุตฺตนฺติ อาห – ‘‘เนว นํ อุคฺคณฺหนฺตี’’ติอาทิฯ เอส นโย ‘‘อามกธญฺญปฏิคฺคหณา’’ติอาทีสุปิฯ