เมนู

[21-30] มิจฺฉาสภาวนฺติ อยาถาวสภาวํ อนิยฺยานิกสภาวํฯ สมฺมาสภาวนฺติ ยาถาวสภาวํ นิยฺยานิกสภาวํฯ มิจฺฉาปฏิปตฺตาธิกรณเหตูติ เอตฺถ อธิ-สทฺโท อนตฺถโกติ อาห – ‘‘มิจฺฉาปฏิปตฺติกรณเหตู’’ติฯ ญายติ ปฏิวิทฺธวเสน นิพฺพานํ คจฺฉตีติ ญาโยฯ โส เอว ตํสมงฺคีนํ วฏฺฏทุกฺขปาตโต ธารณฏฺเฐน ธมฺโมติ อาห – ‘‘ญายํ ธมฺมนฺติ อริยมคฺคธมฺม’’นฺติฯ ญาณสฺส มิจฺฉาสภาโว นาม นตฺถีติ วิญฺญาณเมเวตฺถ ปจฺจเวกฺขณวเสน ปวตฺตํ ญาณ-สทฺเทน วุจฺจตีติ อาห ‘‘มิจฺฉาวิญฺญาโณ’’ติฯ มิจฺฉาปจฺจเวกฺขโณติ กิญฺจิ ปาปํ กตฺวา ‘‘อโห มยา กตํ สุกต’’นฺติ เอวํ ปวตฺโต มิจฺฉาปจฺจเวกฺขโณฯ โคสีลโควตาทิปูรณํ มุตฺตีติ เอวํ คณฺหโต มิจฺฉาวิมุตฺติ นามฯ มิจฺฉาปฏิปทาทีหิ วิวฏฺฏนฺติ เอวํ วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํฯ ปุคฺคโล ปุจฺฉิโตติ นิคมิโต จ ‘‘อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส’’ติอาทินาฯ กิญฺจาปิ ‘‘มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหตี’’ติอาทินา ปุคฺคโลว นิทฺทิฏฺโฐ, ตถาปิ ปุคฺคลสีเสนายํ ธมฺมเทสนาติ อาห ‘‘ธมฺโม วิภตฺโต’’ติฯ เตเนวาห ‘‘ธมฺเมน ปุคฺคโล ทสฺสิโต’’ติฯ ธมฺเมนาติ มิจฺฉาทิฏฺฐิอาทิเกน ธมฺเมนฯ กลฺยาณปุถุชฺชนโต ปฏฺฐาย สพฺพโส สปฺปุริสา นาม, ขีณาสโว สปฺปุริสตโรฯ สุปฺปวตฺตนิโยติ สุเขน ปวตฺเตตุํ สกฺกุเณยฺโยฯ ธาวตีติ คจฺฉติฯ ปจฺจยุปฺปนฺเนน อุเปจฺจ นิสฺสิตพฺพโต อุปนิสา, ปจฺจโย, เอกสฺส ส-การสฺส โลปํ กตฺวา วาติ อาห – ‘‘สอุปนิสํ สปจฺจย’’นฺติฯ ปริกรณโต ปริกฺขาโร, ปริวาโรติ อาห – ‘‘สปริกฺขารํ สปริวาร’’นฺติฯ สหชาตวเสน อุปนิสฺสยวเสน จ สปจฺจยตา กิจฺจสาธเน นิปฺผาทเน สหายภาวูปคมเน จ สปริวารตา ทฏฺฐพฺพาฯ

มิจฺฉตฺตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ปฏิปตฺติวคฺควณฺณนา

[31-40] อยาถาวปฏิปตฺติ, น ยถาปฏิปตฺติ, เหตุมฺหิปิ ผเลปิ อยาถาววตฺถุสาธนโตฯ เอกํ สุตฺตํ ธมฺมวเสน กถิตํ ปฏิปตฺติวเสนฯ เอกํ สุตฺตํ ปุคฺคลวเสน กถิตํ ปฏิปนฺนกวเสนฯ

สํสารมโหฆสฺส ปรตีรภาวโต โย นํ อธิคจฺฉติ, ตํ ปาเรติ คเมตีติ ปารํ, นิพฺพานํ, ตพฺพิธุรตาย นตฺถิ เอตฺถ ปารนฺติ อปารํ, สํสาโรติ วุตฺตํ – ‘‘อปาราปารนฺติ วฏฺฏโต นิพฺพาน’’นฺติฯ ปารงฺคตาติ อเสกฺเข สนฺธายฯ เยปิ คจฺฉนฺตีติ เสกฺเขฯ เยปิ คมิสฺสนฺตีติ กลฺยาณปุถุชฺชเนฯ ปารคามิโนติ เอตฺถ กิต-สทฺโท ติกาลวาจีติ เอวํ วุตฺตํฯ

ตีรนฺติ โอริมตีรมาหฯ เตน วุตฺตํ ‘‘วฏฺฏเมว อนุธาวตี’’ติฯ เอกนฺตกาฬกตฺตา จิตฺตสฺส อปภสฺสรภาวกรณโต กณฺหาภิชาติเหตุโต จ วุตฺตํ ‘‘กณฺหนฺติ อกุสลธมฺม’’นฺติฯ โวทานภาวโต จิตฺตสฺส ปภสฺสรภาวกรณโต สุกฺกาภิชาติเหตุโต จ วุตฺตํ – ‘‘สุกฺกนฺติ กุสลธมฺม’’นฺติฯ กิเลสมาร-อภิสงฺขารมาร-มจฺจุมารานํ ปวตฺติฏฺฐานตาย โอกํ วุจฺจติ วฏฺฏํ, ตพฺพิธุรตาย อโนกนฺติ นิพฺพานนฺติ อาห – ‘‘โอกา อโนกนฺติ วฏฺฏโต นิพฺพาน’’นฺติฯ

ปรมตฺถโต สมณา วุจฺจนฺติ อริยา, สมณานํ ภาโว สามญฺญํ, อริยมคฺโค, เตน อรณียโต อุปคนฺตพฺพโต สามญฺญตฺโถ นิพฺพานนฺติ อาห – ‘‘สามญฺญตฺถนฺติ นิพฺพานํ, ตํ หี’’ติอาทิฯ พฺรหฺมญฺญตฺถนฺติ เอตฺถาปิ อิมินา นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ พฺรหฺมญฺเญน อริยมคฺเคนฯ ราคกฺขโยติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท อาทิสทฺทตฺโถฯ เตน ‘‘โทสกฺขโย โมหกฺขโย’’ติ ปททฺวยํ สงฺคณฺหาติฯ วฏฺฏติเยวาติ วทนฺติ ‘‘ราคกฺขโย’’ติฯ ปริยาเยน หิ อรหตฺตสฺส วตฺตพฺพตฺตาติฯ

ปฏิปตฺติวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อญฺญติตฺถิยเปยฺยาลวคฺควณฺณนา

[41-48] อปราปรํ ปริวตฺตมาเนน วตฺตสมฺปนฺเนน สํสารทฺธานปริญฺญาวเสเนว นิพฺพานสฺส ปตฺตพฺพตฺตา วุตฺตํ – ‘‘นิพฺพานํ ปตฺวา ปริญฺญาตํ นาม โหตี’’ติฯ นิพฺพานํ ปตฺวาติ นิพฺพานปฺปตฺติเหตุฯ เหตุอตฺโถ หิ อยํ ตฺวา-สทฺโท ยถา – ‘‘ฆตํ ปิวิตฺวา พลํ โหติ, สีหํ ทิสฺวา ภยํ โหตี’’ติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อปริญฺเญยฺยปริชานนกิจฺเจน นิพฺพานสฺส ปตฺติยา อทฺธานปริญฺญาสิทฺธิ ญายติ, ตสฺมา อุปจารวเสน นิพฺพานํ ‘‘อทฺธานปริญฺญา’’ติ วุจฺจติ ยถา ‘‘หิมสนฺติ สูริยํ อุคฺคเมตี’’ติฯ วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยตฺถนฺติ เอตฺถ วิชฺชาติ อคฺคมคฺควิชฺชาฯ