วิสิขาคหเณน จ คามาทิคหเณ วิย ตนฺนิวาสิโน วิเสสโต คหิตา ‘‘อาคโต คาโม’’ติอาทีสุ วิย ฯ เตนาห ‘‘สูรา สมตฺถา’’ติฯ กุมฺภฏฺฐานาปเทเสน กุมฺภทาสิโย วุตฺตาติ อาห – ‘‘กุมฺภทาสิกถา’’ติฯ อยาถาวโต อุปฺปตฺติฏฺฐิติสํหาราทิวเสน โลโก อกฺขายติ เอเตนาติ โลกกฺขายิกาฯ อิติ อิมินา ปกาเรน ภโว, อิมินา อภโวติ เอวํ ปวตฺตาย อิติภวาภวกถาย สทฺธิํฯ

สมาธิวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนวคฺโค

1. ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตวณฺณนา

[1081] ‘‘อิสีนํ ปตนุปฺปตนวเสน โอสีทนอุปฺปตนฏฺฐานวเสน เอวํ ‘อิสิปตน’นฺติ ‘ลทฺธนาเม’ติ สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ วิวริตุํ ‘เอตฺถ หี’’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

อามนฺเตสีติ เอตฺถ ยสฺมา ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนตฺถํ อยํ อามนฺตนา, ตสฺมา สมุทาคมโต ปฏฺฐาย สตฺถุ ปุพฺพจริตํ สงฺเขเปเนว ปกาเสตุํ วฏฺฏตีติ ‘‘ทีปงฺกรปาทมูเล กตาภินีหารโต ปฏฺฐายา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ มารพลํ ภินฺทิตฺวาติ มารญฺจ มารพลญฺจ ภญฺชิตฺวาฯ อถ วา มารสฺส อพฺภนฺตรํ พาหิรญฺจาติ ทุวิธํ พลํ ภญฺชิตฺวาฯ ‘‘ทฺเวเม, ภิกฺขเว, อนฺตา’’ติ เอตฺถ อนฺต-สทฺโท ‘‘ปุพฺพนฺเต ญาณํ อปรนฺเต ญาณ’’นฺติอาทีสุ (ธ. ส. 1063) วิย ภาคปริยาโยติ อาห ‘‘ทฺเว อิเม, ภิกฺขเว, โกฏฺฐาสา’’ติฯ สห สมุทาหาเรนาติ อุจฺจารณสมกาลํฯ ปตฺถริตฺวา อฏฺฐาสิ พุทฺธานุภาเวนฯ พฺรหฺมาโน สมาคจฺฉิํสุ ปริปกฺกกุสลมูลา สจฺจาภิสมฺโพธาย กตาธิการาฯ

คิหิสญฺโญชนนฺติ คิหิพนฺธนํฯ ฉินฺทิตฺวาติ หริตฺวาฯ น วฬญฺเชตพฺพาติ นานุยุญฺเชตพฺพาฯ กิเลสกามสุขสฺสาติ กิเลสกามยุตฺตสฺส สุขสฺสฯ อนุโยโคติ อนุภโวฯ คามวาสีหิ เสวิตพฺพตฺตา คามวาสีนํ สนฺตโกฯ อตฺตโนติ อตฺตภาวสฺสฯ อาหิโต อหํมาโน เอตฺถาติ อตฺตา, อตฺตภาโวฯ ทุกฺขกรณนฺติ ทุกฺขุปฺปาทนํฯ