3. โคธสกฺกสุตฺตวณฺณนา

[1019] ตีหีติ รตนตฺตเย อุปฺปนฺเนหิ ตีหิ ปสาทธมฺเมหิฯ จตูหีติ เตหิ เอว สทฺธิํ สีเลนฯ โกจิเทวาติอาทิ ปริกปฺปวเสน วุตฺตํ ภควติ อตฺตโน สทฺธาย อุฬารตมภาวทสฺสนตฺถํฯ เตนาห ‘‘ภควโต สพฺพญฺญุตายา’’ติอาทิฯ ธมฺโม สมุปฺปาโทติ วิวาทธมฺมอุปฺปตฺติเหตุฯ ตเทว หิ สนฺธายาห ‘‘กิญฺจิเทว การณ’’นฺติฯ การณนฺติ นานาการณํฯ กลฺยาณกุสลวิมุตฺตนฺติ อกลฺยาณํ อกุสลํ, ตทิทํ ยถาวุตฺตอปฺปสาทเนน อปนีตอตฺถทสฺสนตฺถํฯ อสฺสาติ มหานามสกฺกสฺสฯ อนวชฺชนโทโส เอโสติ จตูสุ ธมฺเมสุ เอเกนปิ สมนฺนาคโต โสตาปนฺโน โหตีติ อนุชานิตฺวา จตูหิปิ สมนฺนาคเตน อาจิกฺขิตพฺพนฺติ ยาถาวโต อนวชฺชนโทโสติ อตฺโถฯ

4. ปฐมสรณานิสกฺกสุตฺตวณฺณนา

[1020] ปมาเณนาติ เอเกน ปมาเณน, น สพฺพโสฯ โอโลกนํ ขมนฺตีติ ทสฺสนมคฺเคน จตุสจฺจธมฺมา ปจฺจตฺตํ ปสฺสิตพฺพา ปฏิวิชฺฌิตพฺพาฯ ปฐมมคฺคกฺขเณ หิ จตุสจฺจธมฺมา เอกเทสโตว ทิฏฺฐา นาม โหนฺติฯ ‘‘ปริมุจฺจตี’’ติ ปน วตฺตุํ วฏฺฏติ ปฏิวิชฺฌนกิริยาย วตฺตมานตฺตาฯ อคนฺตฺวา อปาเยสุ อนุปฺปตฺติรหตฺตาฯ เตนาห ‘‘น คจฺฉตี’’ติ, น อุปฺปชฺชตีติ อตฺโถฯ มหาสารรุกฺเข ทสฺเสนฺโต อาห – ‘‘โย โกจิ วิญฺญุชาติโก มม เจ โคจรํ คจฺฉติ, เอกสฺส อาคมนํ อวญฺฌํ อโมฆ’’นฺติ ทสฺเสตุํฯ

5. ทุติยสรณานิสกฺกสุตฺตวณฺณนา

[1021] ทุกฺเขตฺตํ นิโรชกํ, ตาย เอว ทุกฺเขตฺตตาย วิสมํ โหตีติ อาห ‘‘วิสมเขตฺต’’นฺติฯ โลณูปหตนฺติ ชาตสภาเวน โลเณน อูสเรน อุปหตํฯ ขณฺฑานีติ ขณฺฑิตานิฯ เตเมตฺวาติ เตมิตตฺตาฯ วาตาตปหตานีติ จิรกาลํ วาเตน เจว อาตเปน จ อุปหตานิ อาพาธิตานิฯ

6. ปฐมอนาถปิณฺฑิกสุตฺตวณฺณนา

[1022] ฐานนฺติ ฐานโสฯ เตนาห ‘‘ขเณนา’’ติฯ นิยฺยานิกนฺติ ปวตฺตํ ญาณปฏิรูปกํ ปกติปุริสนฺตรชานนาทิมิจฺฉาญาณํฯ ตํ ปน อนิยฺยานิกํ ‘‘นิยฺยานิก’’นฺติ ปจฺจเวกฺขณวเสน ปวตฺเตยฺยาติ อาห ‘‘มิจฺฉาปจฺจเวกฺขเณนา’’ติฯ คุณวิยุตฺตสฺส อตฺตโน สกตฺตนิ อวฏฺฐานสงฺขาตา วิมุตฺติ มิจฺฉาวิมุตฺติฯ

7. ทุติยอนาถปิณฺฑิกสุตฺตวณฺณนา

[1023] ยถากมฺมํ สมฺปเรตพฺพโต สมฺปราโย, เปจฺจภโว, สมฺปรายเหตุกํ สมฺปรายิกํ, มรณภยํฯ

สรณานิวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ปุญฺญาภิสนฺทวคฺโค

1. ปฐมปุญฺญาภิสนฺทสุตฺตวณฺณนา

[1027] อวิจฺเฉเทน นิจฺจปฺปวตฺติยมานานิ ปุญฺญานิ อภิสนฺทนฏฺเฐน ‘‘ปุญฺญาภิสนฺทา’’ติ วุตฺตา, เตน ปุญฺญนทิโยติ อตฺโถ วุตฺโตฯ สุขสฺส อาหรณโต อานยนโต สุขสฺสาหาโรฯ

4. ปฐมเทวปทสุตฺตวณฺณนา

[1030] เทวานนฺติ วิสุทฺธิเทวานํฯ เทวปทานีติ เตสํ ปทานิ เทวปทานิ, เทโวติ วา สมฺมาสมฺพุทฺโธฯ เทวสฺส ญาเณน อกฺกนฺตปทานีติ ปฏิเวธญาเณน เจว เทสนาญาเณน จ อกฺกนฺตปทานิฯ เทวา นาม ชาติเทวาฯ เตสมฺปิ เทวฏฺเฐน เทโวติ เทวเทโว, สมฺพุทฺโธฯ

8. วสฺสสุตฺตวณฺณนา

[1034] ปารํ วุจฺจติ นิพฺพานํ สํสารมโหฆสฺส ปรตีรภาวโตฯ เตนาห – ‘‘ติณฺโณ ปารงฺคโต, ถเล ติฏฺฐติ พฺราหฺมโณ (สํ. นิ. 4.238; อิติวุ. 69; ปุ. ป. 188), เย ชนา ปารคามิโน’’ติ (ธ. ป. 85) จฯ อถ วา ปาติ รกฺขตีติ ปารํ, นิพฺพานํฯ โย ปฏิวิชฺฌติ, ตํ วฏฺฏทุกฺขโต ปาติ รกฺขติ, อจฺจนฺตหิเตน จ วิมุตฺติสุเขน จ รเมติ, ตสฺมา ปารนฺติ วุจฺจติฯ คจฺฉมานา เอวาติ ปารํ นิพฺพานํ คจฺฉมานา เอวฯ เต ธมฺมา อาสวานํ ขยาย สํวตฺตนฺติ สจฺฉิกิริยาปหานปฏิเวธานํ สมกาลตฺตาฯ