6. ปฐมมิตฺตามจฺจสุตฺตวณฺณนา

[1012] โวหารมิตฺตาติ ตํตํทานคฺคหณวเสน โวหารกา มิตฺตาฯ อามนฺตนปฏิมนฺตนอิริยาปถาทีสุปีติ อาลาปสลฺลาปคมนนิสชฺชาทิอตฺถสํวิธานาทีสุ ฯ เอกโต ปวตฺตกิจฺจาติ สห ปวตฺตกตฺตพฺพาฯ อมา สห ภวนฺตีติ อมจฺจาฯ ‘‘อมฺหากํ อิเม’’ติ ญายนฺตีติ ญาตี, อาวาหวิวาหสมฺพทฺธาฯ เตนาห ‘‘สสฺสุสสุรปกฺขิกา’’ติฯ โยนิสมฺพนฺธา วา สาโลหิตาฯ เตนาห ‘‘ภาติภคินิมาตุลาทโย’’ติฯ

7. ทุติยมิตฺตามจฺจสุตฺตวณฺณนา

[1013] กิสฺมิญฺจิ กสฺสจิ จ ตถา ตถา อุปฺปนฺนสฺส ปสาทสฺส อญฺญถาภาโว ปสาทญฺญถตฺตํฯ ภูตสงฺฆาตสฺส ฆนอาทิกสฺส อญฺญถาภาโว ภาวญฺญถตฺตํฯ นิรยาทิคติอนฺตรอุปปตฺติ คติอญฺญถตฺตํฯ สภาวธมฺมานํ กกฺขฬผุสนาทิลกฺขณสฺส อญฺญถาภาโว ลกฺขณญฺญถตฺตํฯ ‘‘ฐิตสฺส อญฺญถตฺตํ ปญฺญายตี’’ติ เอวํ วุตฺตํ อญฺญถตฺตํ วิปริณามญฺญถตฺตํฯ ลกฺขณญฺญถตฺตํ น ลพฺภติฯ เตนาห ‘‘ลกฺขณํ ปน น วิคจฺฉตี’’ติ, เสสํ ลพฺภตีติฯ ปถวีธาตุยาติ สสมฺภารปถวีธาตุยาฯ อาโปธาตุยาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ ปุริมภาโวติ ฆนกฐินภาโวฯ ภาวญฺญถตฺตํ รสญฺญถตฺตสภาโวฯ คติอญฺญถตฺตํ อุคฺคตูปปตฺติฯ เตนาห ‘‘ตญฺหิ อริยสาวกสฺส นตฺถี’’ติฯ ปสาทญฺญถตฺตมฺปิ นตฺถิเยว อริยสาวกสฺสฯ

ราชการามวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. สรณานิวคฺโค

1-2. ปฐมมหานามสุตฺตาทิวณฺณนา

[1017-18] สมิทฺธนฺติ สมฺปุณฺณํฯ สุปุปฺผิตนฺติ อุปโสภิตตาย สุปุปฺผิตสทิสตฺตาฯ พฺยูหา นาม เยหิ เอว ปวิสนฺติ, เตหิ เอว นิกฺขมนฺติฯ เตนาห ‘‘พฺยูหา วุจฺจนฺติ อวินิพฺพิทฺธรจฺฉาโย’’ติฯ อุทฺธตจารินาติ ยฏฺฐนฺตราฯ

3. โคธสกฺกสุตฺตวณฺณนา

[1019] ตีหีติ รตนตฺตเย อุปฺปนฺเนหิ ตีหิ ปสาทธมฺเมหิฯ จตูหีติ เตหิ เอว สทฺธิํ สีเลนฯ โกจิเทวาติอาทิ ปริกปฺปวเสน วุตฺตํ ภควติ อตฺตโน สทฺธาย อุฬารตมภาวทสฺสนตฺถํฯ เตนาห ‘‘ภควโต สพฺพญฺญุตายา’’ติอาทิฯ ธมฺโม สมุปฺปาโทติ วิวาทธมฺมอุปฺปตฺติเหตุฯ ตเทว หิ สนฺธายาห ‘‘กิญฺจิเทว การณ’’นฺติฯ การณนฺติ นานาการณํฯ กลฺยาณกุสลวิมุตฺตนฺติ อกลฺยาณํ อกุสลํ, ตทิทํ ยถาวุตฺตอปฺปสาทเนน อปนีตอตฺถทสฺสนตฺถํฯ อสฺสาติ มหานามสกฺกสฺสฯ อนวชฺชนโทโส เอโสติ จตูสุ ธมฺเมสุ เอเกนปิ สมนฺนาคโต โสตาปนฺโน โหตีติ อนุชานิตฺวา จตูหิปิ สมนฺนาคเตน อาจิกฺขิตพฺพนฺติ ยาถาวโต อนวชฺชนโทโสติ อตฺโถฯ

4. ปฐมสรณานิสกฺกสุตฺตวณฺณนา

[1020] ปมาเณนาติ เอเกน ปมาเณน, น สพฺพโสฯ โอโลกนํ ขมนฺตีติ ทสฺสนมคฺเคน จตุสจฺจธมฺมา ปจฺจตฺตํ ปสฺสิตพฺพา ปฏิวิชฺฌิตพฺพาฯ ปฐมมคฺคกฺขเณ หิ จตุสจฺจธมฺมา เอกเทสโตว ทิฏฺฐา นาม โหนฺติฯ ‘‘ปริมุจฺจตี’’ติ ปน วตฺตุํ วฏฺฏติ ปฏิวิชฺฌนกิริยาย วตฺตมานตฺตาฯ อคนฺตฺวา อปาเยสุ อนุปฺปตฺติรหตฺตาฯ เตนาห ‘‘น คจฺฉตี’’ติ, น อุปฺปชฺชตีติ อตฺโถฯ มหาสารรุกฺเข ทสฺเสนฺโต อาห – ‘‘โย โกจิ วิญฺญุชาติโก มม เจ โคจรํ คจฺฉติ, เอกสฺส อาคมนํ อวญฺฌํ อโมฆ’’นฺติ ทสฺเสตุํฯ

5. ทุติยสรณานิสกฺกสุตฺตวณฺณนา

[1021] ทุกฺเขตฺตํ นิโรชกํ, ตาย เอว ทุกฺเขตฺตตาย วิสมํ โหตีติ อาห ‘‘วิสมเขตฺต’’นฺติฯ โลณูปหตนฺติ ชาตสภาเวน โลเณน อูสเรน อุปหตํฯ ขณฺฑานีติ ขณฺฑิตานิฯ เตเมตฺวาติ เตมิตตฺตาฯ วาตาตปหตานีติ จิรกาลํ วาเตน เจว อาตเปน จ อุปหตานิ อาพาธิตานิฯ

6. ปฐมอนาถปิณฺฑิกสุตฺตวณฺณนา

[1022] ฐานนฺติ ฐานโสฯ เตนาห ‘‘ขเณนา’’ติฯ นิยฺยานิกนฺติ ปวตฺตํ ญาณปฏิรูปกํ ปกติปุริสนฺตรชานนาทิมิจฺฉาญาณํฯ ตํ ปน อนิยฺยานิกํ ‘‘นิยฺยานิก’’นฺติ ปจฺจเวกฺขณวเสน ปวตฺเตยฺยาติ อาห ‘‘มิจฺฉาปจฺจเวกฺขเณนา’’ติฯ คุณวิยุตฺตสฺส อตฺตโน สกตฺตนิ อวฏฺฐานสงฺขาตา วิมุตฺติ มิจฺฉาวิมุตฺติฯ