กามาวจรโลกํ สนฺธาย วุตฺตํ อิตรสฺส โลกสฺส วเสน ตถา วตฺตุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตาฯ โย หิ สกทาคามี เทวมนุสฺสโลเกสุ โวมิสฺสกวเสน นิพฺพตฺตติ, โสปิ กามภววเสเนว ปริจฺฉินฺทิตพฺโพฯ ภควตา จ กามโลเก ฐตฺวา – ‘‘สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวาติ จ อิมินา ปญฺจสุ สกทาคามีสุ จตฺตาโร วชฺเชตฺวา เอโกว คหิโตฯ เอกจฺโจ หิ อิธ สกทาคามิผลํ ปตฺวา อิเธว ปรินิพฺพายติ, เอกจฺโจ อิธ ปตฺวา เทวโลเก ปรินิพฺพายติ, เอกจฺโจ เทวโลเก ปตฺวา ตตฺเถว ปรินิพฺพายติ, เอกจฺโจ เทวโลเก ปตฺวา อิธูปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายติ, อิเม จตฺตาโร อิธ น ลพฺภนฺติฯ โย ปน อิธ ปตฺวา เทวโลเก ยาวตายุกํ วสิตฺวา ปุน อิธูปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายติ, อยมิธ อธิปฺเปโตฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘อิมํ โลกนฺติ กามภโว อธิปฺเปโต’’ติ อิมมตฺถํ วิภาเวตุํ ‘‘สเจ หี’’ติอาทินา อญฺญํเยว จตุกฺกํ ทสฺสิตํฯ

จตูสุ…เป.… สภาโวติ อตฺโถ อปายคมนียานํ ปาปธมฺมานํ สพฺพโส ปหีนตฺตาฯ ธมฺมนิยาเมนาติ มคฺคธมฺมนิยาเมน นิยโต อุปริมคฺคาธิคมสฺส อวสฺสํภาวิภาวโตฯ เตนาห ‘‘สมฺโพธิปรายโณ’’ติฯ เตสํ เตสํ ญาณคตินฺติ เตสํ เตสํ สตฺตานํ ‘‘อสุโก โสตาปนฺโน, อสุโก สกทาคามี’’ติอาทินา ตํตํญาณาธิคมนํ ญาณูปปตฺติํฯ ญาณาภิสมฺปรายนฺติ ตโต ปรมฺปิ – ‘‘นิยโต สมฺโพธิปรายโณ สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสตี’’ติอาทินา ญาณสหิตํ อุปปตฺติปจฺจยภวํฯ โอโลเกนฺตสฺส ญาณจกฺขุนา อเปกฺขนฺตสฺสฯ เกวลํ กายกิลมโถว, น เตน กาจิ ปเรสํ อตฺถสิทฺธีติ อธิปฺปาโยฯ จิตฺตวิเหสา จิตฺตเขโท, สา กิเลสูปสํหิตตฺตา พุทฺธานํ นตฺถิฯ

อาทิสฺสติ อาโลกียติ อตฺตา เอเตนาติ อาทาสํ, ธมฺมภูตํ อาทาสํ ธมฺมาทาสํ, อริยมคฺคญาณสฺเสตํ อธิวจนํฯ เตน หิ อริยสาวโก จตูสุ อริยสจฺเจสุ วิทฺธสฺตสมฺโมหตฺตา อตฺตานํ ยาถาวโต ญตฺวา ยาถาวโต พฺยากเรยฺย, ตปฺปกาสนโต ปน ธมฺมปริยายสฺส สุตฺตสฺส ธมฺมาทาสตา เวทิตพฺพาติฯ เยน ธมฺมาทาเสนาติ อิธ ปน มคฺคธมฺมเมว วทติฯ เสสํ อุตฺตานตฺถตฺตา สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

เวฬุทฺวารวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ราชการามวคฺโค

1. สหสฺสภิกฺขุนิสงฺฆสุตฺตวณฺณนา

[1007] ธมฺมิกตฺตา เทสวาสีหิ อนุกมฺปิโต ราชาติ ราชโก, ตสฺส อาราโม ราชการาโม, ตสฺมิํฯ ภูมิสีสํ เสฏฺฐปฺปเทโส, ยตฺถ วสนฺโต ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺโต โหตีติ เตสํ อธิปฺปาโยฯ

วาราเปหีติ ปฏิเสเธหิฯ ยุชฺฌาเปตุนฺติ กลหํ การาเปตุํฯ ปุน อาคจฺฉนฺตาติ อปรสฺมิํ สํวจฺฉเร อาคจฺฉนฺตาฯ อุพฺพฏฺเฏตฺวาติ มหตี วีจิโย อุพฺพฏฺเฏตฺวาฯ ยถา ตสฺส สกลเมว รฏฺฐํ เอโกทกีภูตํ โหติ, เอวํ กตฺวา สมุทฺทเมว ชาตํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สมุทฺทเมว อกํสู’’ติฯ

อิสีนมนฺตรํ กตฺวาติ อิสีนํ การณํ กตฺวา, อิสีนํ เหตูติ อตฺโถ, อิสีนํ วา อนฺตรเภทํ กตฺวาฯ ตถา โลเก โกลาหลสฺส ปตฺถฏตํ วิภาเวนฺโต ภควา ‘‘เม สุต’’นฺติ อาห ปจฺจกฺขโต ชานมฺปิฯ อุจฺฉินฺโนติ กุลจฺเฉเทน อุจฺฉินฺโนฯ น เกวลํ สยเมว, อถ โข สห รฏฺเฐหิฯ วิภวนฺติ วินาสํ อุปคโตฯ

ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตนฺติ ตํ ยถาวุตฺตํ ปเสนทินา โกสลราเชน การิตํ วิหารํ สนฺธาย เอตํ ‘‘ราชการาเม’’ติ วุตฺตํฯ

2-3. พฺราหฺมณสุตฺตาทิวณฺณนา

[1008-9] อุทยคามินินฺติ อารมฺภโต ปฏฺฐาย สมฺปตฺติอาวหํฯ

4. ทุคฺคติภยสุตฺตวณฺณนา

[1010] ทุฏฺฐา คติ นิปฺผตฺติ ทุคฺคติ, ทุคฺคตภาโว ทาลิทฺทิยํ, ตเทว ภยํ, ตํ สพฺพํ อนวเสสํ วา ทุคฺคติภยํ ทลิทฺทภยํฯ สมฺมเทว อติกฺกนฺโตติ สมติกฺกนฺโตฯ