6. ถปติสุตฺตวณฺณนา

[1002] (วิตานํ กายานํ กาลนกาย, การณสฺส อุปคตานํ สาตปริยา สิชฺฌติฯ ตตฺถ กายปริปชฺฌายมุเขน ตนฺติํ ฐเปสิ ภควาฯ น หิ ปสฺสถ นมตฺเถหิ กรเณ นิรตฺถโก ปิติ วตฺตติฯ ‘‘นิยตตฺตา’’ติ วุตฺตํฯ ตเมว นิยมํ ‘‘มชฺฌิมปเทเสเยวา’’ติ อวธารเณน วิภาเวติ ฯ มหามณฺฑลจาริกํ จรนฺโตปิ มชฺฌิมปเทสสฺส อนฺตนฺเตเนว จรติฯ ตตฺถ จ วิเนยฺยชนสฺส สโมสรณตา มตฺตปนวาจมหตฺถสุปนนฺติฯ) [เอตฺถนฺตเร ปาโฐ อสุทฺโธ ทุสฺโสธนีโย จ, สุทฺธปาโฐ คเวสิตพฺโพฯ] อรุณุฏฺฐาปนมฺปิ ตตฺเถว โหติฯ ปจฺจนฺตปเทเส ปน ทูเร วิเนยฺยชนา โหนฺติ, ตตฺถ คนฺตฺวา มคฺคผเลสุ ปติฏฺฐาเปตฺวา ตโต ปจฺจาคนฺตฺวา มชฺฌิมปเทเส เอว วาสํ อุปคจฺฉติ, ตตฺถ มนุสฺเสหิ กตานํ การานํ มหปฺผลภาวนิยมนตฺถนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘อาสนฺเน โน ภควา’’ติ อิทํ นิทสฺสนมตฺตนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘น เกวล’’นฺติ อาทิมาหฯ

สกิญฺจนสปลิโพธนฏฺเฐนาติ เอตฺถ กิญฺจนํ ปลิโพโธ อสมาปิตกิจฺจตา, ตทุภยสฺส อตฺถิภาเวนาติ อตฺโถฯ มหาวาเสติ มหาเคเหฯ

ทฺเวปิ ชนาติ อิสิทตฺตปุราณาฯ สิตํ นาม มนฺทหสิตํฯ หสิตํ นาม วิสฺสฏฺฐหสิตํฯ มุตฺตจาโคติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ วิสุทฺธิมคฺคฏีกายํ (วิสุทฺธิ. มหาฏี. 1.160) วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํฯ สํวิภาเคติ ปรสฺส ทานวเสน สํวิภชเนฯ อกตวิภาคนฺติ เทยฺยธมฺมวเสน น กตวิภาคํฯ ปุคฺคลวเสน ปน ‘‘สีลวนฺเตหี’’ติ วุตฺตตฺตา กตวิภาคเมว มหปฺผลตากรเณนฯ เตนาห ‘‘สพฺพํ ทาตพฺพเมว หุตฺวา ฐิต’’นฺติฯ

(เอตฺถนฺตเร ปาโฐ อสุทฺโธ ทุสฺโสธนีโย จ, สุทฺธปาโฐ คเวสิตพฺโพฯ)

7. เวฬุทฺวาเรยฺยสุตฺตวณฺณนา

[1003] ปเวณิอาคตสฺสาติ อเนกปุริสยุควเสน ปรมฺปราคตสฺสฯ อตฺตนิ อุปเนตพฺพนฺติ อตฺตนิ เนตฺวา ปรสฺมิํ อุปเนตพฺพํฯ เตนาห ‘‘โย โข มฺยายํ ธมฺโม อปฺปิโย อมนาโป, ปรสฺสเปโส ธมฺโม อปฺปิโย อมนาโป’’ติอาทิฯ อมนฺตภาเสนาติ สมฺผสฺส สมฺผปฺปลาปสฺส อมนฺตาย มนฺตารหิตภาสเนนฯ

8-9. ปฐมคิญฺชกาวสถสุตฺตาทิวณฺณนา

[1004-5] ทฺเว คามา ทฺวินฺนํ ญาตีนํ คามาติ กตฺวาฯ ญาติเกติ เอวํลทฺธนาเม เอกสฺมิํ คามเกฯ คิญฺชกาวสเถติ คิญฺชกา วุจฺจนฺติ อิฏฺฐกา, คิญฺชกาหิ เอว กโต อาวสโถ, ตสฺมิํฯ โส กิร อาวาโส ยถา สุธาหิ ปริกมฺเมน ปโยชนํ นตฺถิ, เอวํ อิฏฺฐกาหิ เอว จินิตฺวา กโตฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อิฏฺฐกามเย อาวสเถ’’ติฯ ตุลาถมฺภทฺวารพนฺธกวาฏผลกานิ ปน ทารุมยา เอวฯ โอรํ วุจฺจติ กามธาตุ, ปจฺจยภาเวน ตํ โอรํ ภชนฺตีติ โอรมฺภาคิยานิ, โอรมฺภาคสฺส วา หิตานิ โอรมฺภาคิยานิฯ เตนาห ‘‘เหฏฺฐาภาคิยาน’’นฺติอาทิฯ ตีหิ มคฺเคหีติ เหฏฺฐิเมหิ ตีหิ มคฺเคหิฯ เตหิ ปหาตพฺพตาย หิ เตสํ สญฺโญชนานํ โอรมฺภาคิยตา, โอรํ ภญฺชิยานิ วา โอรมฺภาคิยานิ วุตฺตานิ นิรุตฺตินเยนฯ อิทานิ พฺยติเรกมุเขน เนสํ โอรมฺภาคิยภาวํ วิภาเวตุํ ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ วิกฺขมฺภิตานิ สมตฺถตาวิฆาเตน ปุถุชฺชนานํ, สมุจฺฉินฺนานิ สพฺพโส อภาเวน อริยานํ รูปารูปภวูปปตฺติยา วิพนฺธนาย น โหนฺตีติ วุตฺตํ ‘‘อวิกฺขมฺภิตานิ มคฺเคน วา อสมุจฺฉินฺนานี’’ติฯ นิพฺพตฺติวเสนาติ ปฏิสนฺธิคฺคหณวเสน คนฺตุํ น เทนฺติฯ มหคฺคตภวคามิกมฺมายูหนสฺส วิพนฺธนโต สกฺกายทิฏฺฐิอาทีนิ ตีณิ สญฺโญชนานิ กามจฺฉนฺทพฺยาปาทา วิย มหคฺคตภวูปปตฺติยา วิเสสปจฺจยตฺตา ตตฺถ มหคฺคตภเว นิพฺพตฺตมฺปิ ตนฺนิพฺพตฺติเหตุกมฺมปริกฺขเย กามภวูปปตฺติปจฺจยตาย มหคฺคตภวโต อาเนตฺวา อิเธว กามภเว เอว นิพฺพตฺตาเปนฺติฯ ตสฺมา สพฺพานิปิ ปญฺจปิ สํโยชนานิ โอรมฺภาคิยาเนวฯ ปฏิสนฺธิวเสน อนาคมนสภาโวติ ปฏิสนฺธิคฺคหณวเสน ตสฺมา โลกา อิธ น อาคมนสภาโวฯ พุทฺธทสฺสน-เถรทสฺสน-ธมฺมสฺสวนานํ ปน อตฺถาย อสฺส อาคมนํ อนิวาริตํฯ

กทาจิ อุปฺปตฺติยา วิรฬาการตา, ปริยุฏฺฐานมนฺทตาย อพหลตาติ ทฺเวธาปิ ตนุภาโวฯ อภิณฺหนฺติ พหุโสฯ พหลพหลาติ ติพฺพติพฺพาฯ ยตฺถ อุปฺปชฺชนฺติ, ตํ สนฺตานํ มทฺทนฺตา ผรนฺตา สาเธนฺตา อนฺธการํ กโรนฺตา อุปฺปชฺชนฺติ, ทฺวีหิ ปน มคฺเคหิ ปหีนตฺตา ตนุกตนุกา มนฺทมนฺทา อุปฺปชฺชนฺติฯ ปุตฺตธีตโร โหนฺตีติ อิทํ อการณํฯ ตถา หิ องฺคปจฺจงฺคปรามสนมตฺเตนปิ เต โหนฺติฯ อิทนฺติ ‘‘ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตา’’ติ อิทํ วจนํฯ ภวตนุกวเสนาติ อปฺปกภววเสนฯ ตนฺติ มหาสีวตฺเถรสฺส วจนํ ปฏิกฺขิตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ เย ภวา อริยานํ ลพฺภนฺติ, เต ปริปุณฺณลกฺขณภวา เอวฯ เย น ลพฺภนฺติ, ตตฺถ กีทิสํ ตํ ภวตนุกํฯ ตสฺมา อุภยถาปิ ภวตนุกสฺส อสมฺภโว เอวาติ ทสฺเสตุํ ‘‘โสตาปนฺนสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อฏฺฐเม ภเว ภวตนุกํ นตฺถิ อฏฺฐมสฺเสว ภวสฺส สพฺพสฺเสว อภาวโตฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ