1. เอกธมฺมสุตฺตวณฺณนา

[977] เอตฺถาติ เอตสฺมิํ ปฐมสุตฺเตฯ วุตฺตเมว, ตสฺมา ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติ อธิปฺปาโยฯ

6. อริฏฺฐสุตฺตวณฺณนา

[982] โน-สทฺโท ปุจฺฉายํ, ตสฺมา นูติ อิมินา สมานตฺโถติ อาห ‘‘ภาเวถ นู’’ติฯ กามจฺฉนฺโทติ วตฺถุกาเมสุ อิจฺฉาติ อาห ‘‘ปญฺจกามคุณิกราโค’’ติฯ ทฺวาทสสุ อายตนธมฺเมสุ สปรสนฺตติปริยาปนฺเนสุฯ อิมินา กามจฺฉนฺทปฺปหานกิตฺตเนน ปฏิฆสญฺญาปฏิวินยกิตฺตเนน จ อนาคามิมคฺคํ กเถติ ปญฺโจรมฺภาคิยสญฺโญชนสมุจฺเฉทสฺส พฺยากตตฺตาฯ วิปสฺสนํ ทสฺเสนฺโตติ ‘‘วิปสฺสนํ อนุยุญฺชถา’’ติ ทสฺเสนฺโตฯ

8. ปทีโปปมสุตฺตวณฺณนา

[984] ‘‘เนว กาโยปิ กิลมติ น จกฺขูนี’’ติ อฏฺฐกถายํ ปทุทฺธาโร กโตฯ ‘‘กาโยปิ กิลมติ, จกฺขูนิปิ วิหญฺญนฺตี’’ติ วตฺวา ยตฺถ ยถา โหติ, ตานิ ทสฺเสตุํ ‘‘ธาตุกมฺมฏฺฐานสฺมิํ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ จกฺขูนิ ผนฺทนฺติ กิลมนฺตีติอาทิ อติเวลํ อุปนิชฺฌายเน โหตีติ กตฺวา วุตฺตํฯ อิมสฺมิํ ปน กมฺมฏฺฐาเนติ อานาปานกมฺมฏฺฐาเนฯ เอวมาหาติ ‘‘ภิกฺขุ เจปิ อากงฺเขยฺย, เนว กาโย กิลเมยฺยา’’ติ เอวมาหฯ

ลพฺภตีติ อฏฺฐกถาธิปฺปาเย ฐตฺวา วุตฺตํ, ปรโต อาคเตน เถรวาเทน โส อนิจฺฉิโตฯ น หิ ตารกรูปมุตฺตาวฬิกาทิสทิสํ นิมิตฺตูปฏฺฐานาการมตฺตํ ขณมตฺตฏฺฐายินํ กสิณนิมิตฺเตสุ วิย อุคฺฆาฏนํ กาตุํ สกฺโกติฯ เตนาห ‘‘น ลพฺภเตวา’’ติฯ อานิสํสทสฺสนตฺถํ คหิโต, อานาปานสฺสติสมาธิสฺมิํ สิทฺเธ อยํ คุโณ สุเขเนว อิชฺฌตีติฯ

ยสฺมา ภิกฺขูติ อิมสฺมิํ วาเร นาคตนฺติ ยถา ปุริมวาเร ‘‘ภิกฺขุ เจปิ อากงฺเขยฺยา’’ติ อาคตํ, เอวํ อิธ ‘‘ภาวิเต โข, ภิกฺขเว, อานาปานสฺสติสมาธิมฺหี’’ติ อาคตวาเร ภิกฺขุคฺคหณมกตํ, ตสฺมา ‘‘โส’’ติ น วุตฺตํฯ

9. เวสาลีสุตฺตวณฺณนา

[985] ปาการปริกฺเขปวฑฺฒเนนาติ ปาการปริกฺเขเปน ภูมิยา วฑฺฒเนนฯ ราชคหสาวตฺถิโย วิย อิทมฺปิ จ นครํ…เป.… สพฺพาการเวปุลฺลตํ ปตฺตํฯ อเนกปริยาเยนาติ เอตฺถ ปริยายสทฺโท การณวจโนติ อาห ‘‘อเนเกหิ การเณหี’’ติ, อยํ กาโย อวิญฺญาณโกปิ สวิญฺญาณโกปิ เอวมฺปิ อสุโภ เอวมฺปิ อสุโภติ นานาวิเธหิ การเณหีติ อตฺโถฯ อสุภาการสนฺทสฺสนปฺปวตฺตนฺติ เกสาทิวเสน ตตฺถาปิ วณฺณาทิโต อสุภาการสฺส สพฺพโส ทสฺสนวเสน ปวตฺตํฯ กายวิจฺฉนฺทนียกถนฺติ อตฺตโน ปรสฺส จ กรชกาเย วิจฺฉนฺทนุปฺปาทนกถํฯ มุตฺตํ วาติอาทินา พฺยติเรกมุเขน กายสฺส อมนุญฺญตํ ทสฺเสติฯ ตตฺถ อาทิโต ตีหิ ปเทหิ อทสฺสนียตาย อสารกตาย จ, มชฺเฌ จตูหิ ทุคฺคนฺธตาย, อนฺเต เอเกน เลสมตฺเตนปิ มนุญฺญตาภาวมสฺส ทสฺเสติฯ อถ โขติอาทินา อนฺวยโต สรูเปเนว อมนุญฺญตาย ทสฺสนํฯ ‘‘เกสโลมาที’’ติ สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ วิภาเคน ทสฺเสตุํ ‘‘เยปี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

วณฺเณนฺโตติ วิตฺถาเรนฺโตฯ อสุภายาติ อสุภมาติกายฯ ผาติกมฺมนฺติ พหุลีกาโรฯ กิเลสโจเรหิ อนภิภวนียตฺตา ฌานํ ‘‘จิตฺตมญฺชูส’’นฺติ วุตฺตํฯ นิสฺสายาติ ปาทกํ กตฺวาฯ

อปเร ปน ‘‘ตสฺมิํ กิร อทฺธมาเส น โกจิ พุทฺธเวเนยฺโย อโหสิ, ตสฺมา ภควา เอวมาห – ‘อิจฺฉามหํ, ภิกฺขเว’ติอาที’’ติ วทนฺติฯ ปเร กิราติ กิร-สทฺโท อรุจิสํสูจนตฺโถฯ เตนาห ‘‘อิทํ ปน อิจฺฉามตฺต’’นฺติฯ

อเนกการณสมฺมิสฺโสติ เอตฺถ การณํ นาม กายสฺส อสุจิทุคฺคนฺธเชคุจฺฉปฏิกูลตาวฯ