เอวํ ปสาทาภาเวน จิตฺตสฺส วิกฺเขปาปตฺติ, ตตฺถ ปสาทุปฺปาทเนน ยํ สมฺปหํสนํ อิจฺฉิตพฺพํ, ตสฺส อุปฺปาทนาการํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘โส พุทฺธธมฺมสงฺฆคุเณ อาวชฺเชตฺวา’’ติอาทิฯ วตฺถุกาเม อารพฺภ วิกฺขิตฺโต ปุนปฺปุนํ วิกฺขิตฺโต โหติเยวาติ วุตฺตํ ‘‘อนุวิกฺขิตฺโต’’ติฯ อุปฺปถํ ปฏิปนฺนสฺส จิตฺตสฺส ทณฺฑนฏฺเฐน นิคฺคณฺหนฏฺเฐน สุตฺตานิ เอว ทณฺโฑติ สุตฺตทณฺโฑ, เตน สุตฺตทณฺเฑน จิตฺตํ ตชฺเชตฺวาฯ ปญฺจกามคุเณ อารพฺภ ปวตฺโต จิตฺตวิกฺเขโป ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชเตวาติ วุตฺตํ ‘‘อนุวิกฺขิตฺโต อนุวิสโฏ’’ติฯ

ปุเรปจฺฉาภาโว กมฺมฏฺฐานสฺส มนสิการวเสน อุคฺคหวเสน วาติ ตทุภยํ ทสฺเสตุํ ‘‘กถ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ อติลีนาทีสุ จตูสุ ฐาเนสูติ อติลีนาติปคฺคหิตสํขิตฺตอนุวิกฺขิตฺตสญฺญิเตสุ จตูสุ ฐาเนสุฯ ตตฺถ ภาวนํ อนชฺโฌคาเหตฺวาว สงฺโกโจ อติลีนตา, อชฺโฌคาเหตฺวา อนฺโต สงฺโกโจ สํขิตฺตตา, อนฺโตสงฺเขโป อติปคฺคหิตตา, อจฺจารทฺธวีริยตา อนุวิกฺขิตฺตตาฯ พหิทฺธา วิสมวิตกฺกานุภาวนํ อาปชฺชนฺโต ทฺวตฺติํสาการวเสน อฏฺฐิกสญฺญาวเสน วา คเหตพฺพนฺติ อาห – ‘‘สรีรวเสน เวทิตพฺพ’’นฺติฯ เตนาห ‘‘อุทฺธํ ปาทตลา’’ติอาทิ (ที. นิ. 2.377; ม. นิ. 1.110)ฯ

อญฺญมญฺญํ อสงฺกรโต อากิรียนฺติ ปการโต ฐปียนฺตีติ อาการา, ภาคาติ อาห – ‘‘เยหิ อากาเรหีติ เยหิ โกฏฺฐาเสหี’’ติฯ ลิงฺคียติ สลฺลกฺขียตีติ ลิงฺคํ, สณฺฐานํฯ นิมียติ นิทฺธาเรตฺวา ปริจฺฉินฺทียตีติ นิมิตฺตํ, อุปฏฺฐานํฯ โย ภิกฺขูติอาทิ อาโลกสญฺญํ โย อุคฺคณฺหาติ, ตํ ทสฺสนํฯ องฺคเณติ วิวฏงฺคเณฯ อาโลกสญฺญํ มนสิกโรติ รตฺติยํฯ วีริยาทีสุปีติ ยถา ‘‘อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทํ อุปฺปาเทตฺวา’’ติ ฉนฺเท วิตฺถารนโย วุตฺโต, วีริยาทีสุปิ เอโส เอว วิตฺถารนโย โยเชตพฺโพฯ

ปาสาทกมฺปนวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อโยคุฬวคฺโค

2. อโยคุฬสุตฺตวณฺณนา

[834] อิมินา จตุมหาภูตมเยนาติ อิมินา สพฺพโลกปจฺจกฺเขน จตูหิ มหาภูเตหิ นิพฺพตฺเตน จตุมหาภูตมเยนฯ มโนมโย ปน นิมฺมิตกาโย ภควโต รุจิวเสน ปเรสํ ปจฺจกฺโข โหติฯ โอมาตีติ อวมาติฯ อว-ปุพฺโพ หิ มา-สทฺโท สตฺติอตฺโถปิ โหตีติ ‘‘ปโหติ สกฺโกตี’’ติ อตฺโถ วุตฺโตฯ อสมฺภินฺนปทนฺติ อสาธารณปทํ อญฺญตฺถ อนาคตตฺตาฯ กายสฺส จิตฺเต สโมทหนํ อาโรปนํ ตนฺนิสฺสิตตากรณญฺจ อตฺถโต จิตฺตคติยา ปวตฺตนเมวาติ อาห ‘‘จิตฺตคติยา เปเสตี’’ติฯ

ตตฺถ จิตฺตคติคมนํ นาม จิตฺตวเสน กายสฺส ปริณามเนน ‘‘อยํ กาโย อิมํ จิตฺตํ วิย โหตู’’ติ กายสฺส จิตฺเตน สมานคติกตาฐปนํฯ กถํ ปน กาโย ทนฺธปวตฺติโก ลหุปวตฺตินา จิตฺเตน สมานคติโก โหตีติ? น สพฺพถา สมานคติโกฯ ยเถว หิ กายวเสน จิตฺตปริณามเน จิตฺตํ สพฺพถา กาเยน สมานคติกํ น โหติฯ น หิ กทาจิ ตํ สภาวสิทฺเธน อตฺตโน ขเณน อวตฺติตฺวา ทนฺธวุตฺติกสฺส รูปธมฺมสฺส วเสน ปวตฺติตุํ สกฺโกติ, ‘‘อิทํ จิตฺตํ อยํ กาโย วิย โหตู’’ติ ปน อธิฏฺฐาเนน ทนฺธคติกสฺส กายสฺส อนุวตฺตนโต ยาว อิจฺฉิตฏฺฐานปฺปตฺติ, ตาว กายคติอนุโลเมเนว หุตฺวา สนฺตานวเสน ปวตฺตมานํ จิตฺตํ กายคติยา ปริณามิตํ นาม โหติฯ เอวํ ‘‘อยํ กาโย อิทํ จิตฺตํ วิย โหตู’’ติ อธิฏฺฐาเนน ปเคว สุขลหุสญฺญาย สมฺปาทิตตฺตา อภาวิติทฺธิปาทานํ วิย ทนฺธํ อวตฺติตฺวา ยถา ลหุกํ กติปยจิตฺตวาเรเนว อิจฺฉิตฏฺฐานปฺปตฺติ โหติ, เอวํ ปวตฺตมาโน กาโย จิตฺตคติยา ปริณามิโต นาม โหติ, น เอกจิตฺตกฺขเณเนว อิจฺฉิตฏฺฐานปฺปตฺติยา, เอวญฺจ กตฺวา พาหาสมิญฺชนปสารณูปมาปิ อุปจาเรน วินา สุฏฺฐุตรํ ยุตฺตา โหตีติฯ อญฺญถา ธมฺมตาวิโลมตา สิยา, นาปิ ธมฺมานํ ลกฺขณญฺญถตฺตํ อิทฺธิพเลน กาตุํ สกฺกา, ภาวญฺญถตฺตเมว ปน กาตุํ สกฺกาติฯ

3-10. ภิกฺขุสุตฺตาทิวณฺณนา

[835-842] ‘‘ทฺวินฺนํ ผลาน’’นฺติ อาคตสุตฺตํ สนฺธาย ‘‘ทฺเว ผลานิ อาทิํ กตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

อโยคุฬวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อิทฺธิปาทสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อนุรุทฺธสํยุตฺตํ

1. รโหคตวคฺโค