เอตฺถ จ ปุนปฺปุนํ ฉนฺทุปฺปาทนํ โตสนํ วิย โหตีติ ฉนฺทสฺส อุปฏฺฐานสทิสตา วุตฺตา, ถามภาวโต จ วีริยสฺส สูรตฺตสทิสตา, จินฺตนปฺปธานตฺตา จิตฺตสฺส มนฺตสํวิธานสทิสตา, โยนิโสมนสิการ-สมฺภูเตสุ กุสลธมฺเมสุ ปญฺญา เสฏฺฐาติ วีมํสาย ชาติสมฺปตฺติสทิสตา วุตฺตาฯ

4. โมคฺคลฺลานสุตฺตวณฺณนา

[826] อุทฺธจฺจปกติกาติ วิกฺขิตฺตสภาวา, วิพฺภนฺตจิตฺตาติ อตฺโถฯ อนวฏฺฐิตตาย วิปฺผนฺทิตจิตฺตตาย วิปฺผนฺทมานจิตฺตาฯ ตุจฺฉตาย นโฬ วิยาติ นโฬ, มาโน, อุคฺคโต นโฬ เอเตสนฺติ อุนฺนฬาติ อาห – ‘‘อุนฺนฬาติ…เป.… วุตฺตํ โหตี’’ติฯ จปลาติ จาปลฺยตา นาม โลลภาโวฯ มุราติ ขรวจนา, ผรุสวจนาติ อตฺโถฯ วิกิณฺณวาจา นาม สมฺผปฺปลาปิโนติ วุตฺตํ ‘‘อสํยตวจนา’’ติอาทิฯ ปฏิปตฺติธมฺเม ปมุฏฺฐา วินฏฺฐา ปฏิวินฏฺฐา สติ เอเตสนฺติ มุฏฺฐสตีติ อาห – ‘‘นฏฺฐสฺสติโน’’ติฯ อุพฺภนฺตจิตฺตาติ สมาธิโน อภาเวน อุทฺธจฺเจเนว อุปรูปริ ภนฺตจิตฺตาฯ ปากตินฺทฺริยา อภาวิตกายตาย คามทารกา วิย ปกติภูตอินฺทฺริยาฯ เนโม วุจฺจติ ภูมิยา พทฺธภาวนิมิตฺตปเทโส, คมฺภีโร เนโม เอตสฺสาติ คมฺภีรเนโมฯ สุฏฺฐุ นิขาโตติอาทิ ตสฺส ปาทสฺส สุปฺปติฏฺฐิตภาวทสฺสนํฯ

5. อุณฺณาภพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา

[827] ปหานตฺถนฺติ อนุปฺปาทปหานตฺถํฯ

9. อิทฺธาทิเทสนาสุตฺตวณฺณนา

[831] อภิญฺญาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานํ อธิปฺเปตํ ‘‘อิทฺธิลาภาย ปวตฺตตี’’ติ วจนโตฯ

10. วิภงฺคสุตฺตวณฺณนา

[832] ฉนฺทํ อุปฺปาเทตฺวาติ ภาวนาฉนฺทํ อุปฺปาเทตฺวาฯ ลีนากาโรติ ภาวนาจิตฺตสฺส ลยาปตฺติฯ โกสชฺเชน โวกิณฺณาปชฺชนํ วุตฺตํฯ

เอวํ ปสาทาภาเวน จิตฺตสฺส วิกฺเขปาปตฺติ, ตตฺถ ปสาทุปฺปาทเนน ยํ สมฺปหํสนํ อิจฺฉิตพฺพํ, ตสฺส อุปฺปาทนาการํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘โส พุทฺธธมฺมสงฺฆคุเณ อาวชฺเชตฺวา’’ติอาทิฯ วตฺถุกาเม อารพฺภ วิกฺขิตฺโต ปุนปฺปุนํ วิกฺขิตฺโต โหติเยวาติ วุตฺตํ ‘‘อนุวิกฺขิตฺโต’’ติฯ อุปฺปถํ ปฏิปนฺนสฺส จิตฺตสฺส ทณฺฑนฏฺเฐน นิคฺคณฺหนฏฺเฐน สุตฺตานิ เอว ทณฺโฑติ สุตฺตทณฺโฑ, เตน สุตฺตทณฺเฑน จิตฺตํ ตชฺเชตฺวาฯ ปญฺจกามคุเณ อารพฺภ ปวตฺโต จิตฺตวิกฺเขโป ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชเตวาติ วุตฺตํ ‘‘อนุวิกฺขิตฺโต อนุวิสโฏ’’ติฯ

ปุเรปจฺฉาภาโว กมฺมฏฺฐานสฺส มนสิการวเสน อุคฺคหวเสน วาติ ตทุภยํ ทสฺเสตุํ ‘‘กถ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ อติลีนาทีสุ จตูสุ ฐาเนสูติ อติลีนาติปคฺคหิตสํขิตฺตอนุวิกฺขิตฺตสญฺญิเตสุ จตูสุ ฐาเนสุฯ ตตฺถ ภาวนํ อนชฺโฌคาเหตฺวาว สงฺโกโจ อติลีนตา, อชฺโฌคาเหตฺวา อนฺโต สงฺโกโจ สํขิตฺตตา, อนฺโตสงฺเขโป อติปคฺคหิตตา, อจฺจารทฺธวีริยตา อนุวิกฺขิตฺตตาฯ พหิทฺธา วิสมวิตกฺกานุภาวนํ อาปชฺชนฺโต ทฺวตฺติํสาการวเสน อฏฺฐิกสญฺญาวเสน วา คเหตพฺพนฺติ อาห – ‘‘สรีรวเสน เวทิตพฺพ’’นฺติฯ เตนาห ‘‘อุทฺธํ ปาทตลา’’ติอาทิ (ที. นิ. 2.377; ม. นิ. 1.110)ฯ

อญฺญมญฺญํ อสงฺกรโต อากิรียนฺติ ปการโต ฐปียนฺตีติ อาการา, ภาคาติ อาห – ‘‘เยหิ อากาเรหีติ เยหิ โกฏฺฐาเสหี’’ติฯ ลิงฺคียติ สลฺลกฺขียตีติ ลิงฺคํ, สณฺฐานํฯ นิมียติ นิทฺธาเรตฺวา ปริจฺฉินฺทียตีติ นิมิตฺตํ, อุปฏฺฐานํฯ โย ภิกฺขูติอาทิ อาโลกสญฺญํ โย อุคฺคณฺหาติ, ตํ ทสฺสนํฯ องฺคเณติ วิวฏงฺคเณฯ อาโลกสญฺญํ มนสิกโรติ รตฺติยํฯ วีริยาทีสุปีติ ยถา ‘‘อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทํ อุปฺปาเทตฺวา’’ติ ฉนฺเท วิตฺถารนโย วุตฺโต, วีริยาทีสุปิ เอโส เอว วิตฺถารนโย โยเชตพฺโพฯ

ปาสาทกมฺปนวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อโยคุฬวคฺโค