ทุพฺพลโภชกาติ อปฺปานุภาวา ราชโภคฺคาฯ อายนฺติ โภคุปฺปตฺติฏฺฐานํฯ โยตฺตพนฺธาทินิมิตฺตํ ลทฺธพฺพกหาปโณ โยตฺตกหาปโณฯ อทฺทุพนฺธาทินิมิตฺตํ คเหตพฺพกหาปโณ อทฺทุกหาปโณฯ มาฆาตโฆสนาย กตาย หิํสานิมิตฺตํ คเหตพฺพกหาปโณ มาปหารกหาปโณฯ ตสฺส ปริมาณํ ทสฺเสตุํ ‘‘อฏฺฐกหาปโณ’’ติอาทิ วุตฺตํฯ สตวตฺถุกนฺติ สตกรีสวตฺถุกํฯ

มคฺคสตีติ อริยมคฺคสติฯ ภาวนมนุยุญฺชนฺตสฺส หิ ชวนมโน อุสฺสกฺกิตฺวาว มคฺคสติํ ปฏิสรติ ตปฺปริโยสานตฺตาฯ ตนฺติ นิพฺพานํฯ สาติ ผลวิมุตฺติฯ ปฏิสรติ อคฺคมคฺคสติยาฯ ผลวิมุตฺติ นิพฺพานนฺติ อุภยํ มคฺคสฺส สิทฺธาเยวาติฯ อารมฺมณวเสน นตฺถิ เอตสฺส ปฏิสรณนฺติ อปฺปฏิสรณํ อสงฺขตามตสฺส สนฺตินิจฺจสภาวตฺตาฯ สยํ ปน สพฺเพสํเยว อริยานํ ปฏิสรณํฯ เตนาห ‘‘นิพฺพานํ อรหโต คตี’’ติ (ปริ. 339)ฯ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐํ นิพฺพานนิสฺสยตฺตาฯ น ตโต ปรํ คจฺฉติ คตสฺส อญฺญสฺส ตาทิสสฺส อภาวาฯ นิพฺพานํ ปริ สพฺพโส โอสานนฺติ นิพฺพานปริโยสานํฯ

มูลชาตา ชาตมูลาฯ ตโต เอว ปติฏฺฐิตาฯ กา ปนสฺสาติ อาห ‘‘มคฺเคน อาคตสทฺธา’’ติฯ มคฺโค ทฬฺหาย อสํหาริยสทฺธาย มูลํ ทิฏฺฐิสมฺปยุตฺตานิ เจว วิจิกิจฺฉาจิตฺตญฺจาติ ปญฺจ อกุสลจิตฺตานิ สมุจฺเฉทวเสน ปหีนานิฯ ปญฺจ นีวรณานีติ เอตฺถ อปายคมนียานิ ปฐมมคฺเคเนว ปหีนานิ, อิตรานิ วิกฺขมฺภนวเสน ฌาเนน ปหีนานีติ ปญฺจสุ โอรมฺภาคิยกิเลสสํโยชเนสุ เอกเทสวิคเมเนว พหิทฺธาสํโยชโน วิย ชาโตติ วุตฺตํ ‘‘ฌานอนาคามิฏฺฐาเน ฐิโต’’ติฯ เตนาห ‘‘โส อปริหีน…เป.… นิพฺพาเยยฺยา’’ติฯ

5. ปฐมปุพฺพารามสุตฺตวณฺณนา

[515] ปุพฺพโกฏฺฐเก เอวํ อาคตสุตฺตํ อาทิํ กตฺวา ผลินฺทฺริยาเนว กถิตานิ อคฺคผลวเสน เทสนาย อาคตตฺตาฯ

10. อาปณสุตฺตวณฺณนา

[520] อุปริ สห วิปสฺสนาย ตโย มคฺคาติ วิปสฺสนาย สห โสตาปตฺติผลโต อุปริ ตโย มคฺคาฯ มคฺคาธิคเมน อิทานิ ปจฺจกฺขภูตตฺตา ‘‘อิเม โข เต ธมฺมา’’ติ วุตฺตาฯ ตตฺถ ยํ อคฺคภูตํ, ตสฺส วเสน ทสฺเสตุํ ‘‘อรหตฺตผลินฺทฺริยํ นามา’’ติ วุตฺตํ อินฺทฺริยภาวสามญฺเญน เอกชฺฌํ กตฺวาฯ อติวิชฺฌิตฺวา ปสฺสามีติ สจฺฉิกตฺวา ยาถาวโต ปสฺสามิฯ จตูหิ อินฺทฺริเยหีติ วีริยินฺทฺริยาทีหิ จตูหิ อินฺทฺริเยหิฯ สา วิปสฺสนามคฺคผลสหคตา สิยาติ มิสฺสกา วุตฺตาฯ

ชราวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. สูกรขตวคฺโค

1. สาลสุตฺตวณฺณนา

[521] สูรภาเวนาติ อติสูรภาเวนฯ พุชฺฌนตฺถายาติ สจฺจปฏิเวธายฯ

2. มลฺลิกสุตฺตวณฺณนา

[522] จตฺตาริ อินฺทฺริยานีติ ปญฺญินฺทฺริยํ ฐเปตฺวา เสสานิ จตฺตาริฯ ‘‘อริยญาณํ โลกุตฺตร’’นฺติ วุตฺตํ มคฺคญาณํ กตฺวาฯ อริย-สทฺโท ปน ยถา ตถา วิสุทฺเธปิ โหตีติ ตาทิสํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘ตมฺปิ ปนา’’ติอาทิฯ ยถา หิ จตฺตารินฺทฺริยานิ มิสฺสกานิ, เอวํ ปญฺญินฺทฺริยมฺปิ มิสฺสกนฺติ วุจฺจมาเน น โกจิ วิโรโธติ อธิปฺปาเยนาห ‘‘ตมฺปิ ปน…เป.… วฏฺฏตี’’ติฯ

3. เสขสุตฺตวณฺณนา

[523] น สกฺโกติ อินฺทฺริยานํ อปริปกฺกตฺตาฯ อตฺถีติ ปชานาติ นยคฺคาเหน, น ปจฺจกฺขโตฯ น หิ อริยาปิ อนธิคตํ มคฺคผลํ ปจฺจเวกฺขิตุํ สกฺโกนฺติฯ

6. ปติฏฺฐิตสุตฺตวณฺณนา

[526] สาสเวสูติ จตุราสววินิมุตฺเตสุ เสสธมฺเมสุ อารมฺมเณสุฯ เตสุปิ อุปฺปชฺชนกอนตฺถโต จิตฺตํ รกฺขติ นามฯ