เมนู

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

สํยุตฺตนิกาเย

มหาวคฺคฏีกา

1. มคฺคสํยุตฺตํ

1. อวิชฺชาวคฺโค

1-2. อวิชฺชาสุตฺตาทิวณฺณนา

[1-2] ปุพฺพงฺคมาติ ปุพฺเพจราฯ อวิชฺชา หิ อญฺญาณลกฺขณา สมฺมุยฺหนากาเรน อารมฺมเณ ปวตฺตตีติ สมฺปยุตฺตธมฺมานมฺปิ ตทาการานุวิธานตาย ปจฺจโย โหติฯ ตถา หิ เต อนิจฺจาสุภทุกฺขานตฺตสภาเวปิ ธมฺเม นิจฺจาทิโต คณฺหนฺติ, อยมสฺสา เตสํ สหชาตวเสน ปุพฺพงฺคมตาฯ ยํ ปน โมเหน อภิภูโต ปาปกิริยาย อาทีนวํ อปสฺสนฺโต ปาณํ หนติ, อทินฺนํ อาทิยติ, กาเมสุ มิจฺฉา จรติ, มุสา ภณติ, อญฺญมฺปิ วิวิธํ ทุสฺสีลฺยํ อาจรติ, อยมสฺส สหชาตวเสน จ อุปนิสฺสยวเสน จ ปุพฺพงฺคมตาฯ สมาปชฺชนายาติ ตพฺภาวาปชฺชนาย อกุสลปฺปตฺติยาฯ สภาวปฏิลาภายาติ อตฺตลาภายฯ เตนาห ‘‘อุปฺปตฺติยา’’ติฯ สา ปเนสา วุตฺตากาเรน อกุสลานํ ปุพฺพงฺคมภูตา อวิชฺชา อุปฺปชฺชตีติ สมฺพนฺโธฯ ยเทตนฺติ ยํ เอตํ ปาปาชิคุจฺฉนตาย ปาปโต อลชฺชนาการสณฺฐิตํ อหิริกํ, ปาปานุตฺราสตาย ปาปโต อภายนาการสณฺฐิตญฺจ อโนตฺตปฺปํ, เอตํ ทฺวยํ อนุเทว อนฺวาคตเมวฯ อนุ-สทฺเทน เจตฺถ เอตนฺติ อุปโยควจนํฯ อนุเทวาติ เอตสฺส อตฺโถ สเหว เอกโตติฯ เอตฺถ อวิชฺชาย วุตฺตนยานุสาเรน ตปฺปฏิปกฺขโต จ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อยํ ปน วิเสโส – ตตฺถ ยถา อกุสลกมฺมปถวเสน ปวตฺติยํ ปุพฺพงฺคมตา อวิชฺชาย, เอวํ กุสลกมฺมปถวเสน ปุญฺญกิริยวตฺถุวเสน จ ปวตฺติยํ วิชฺชาย ปุพฺพงฺคมตา วตฺตพฺพาฯ วีมํสาธิปติวเสน ปวตฺติยํ อาธิปจฺจาการวเสน จ ปุพฺพงฺคมตา เวทิตพฺพาฯ ทฺวีเหวาติ จ อวธารณํ อาธิปจฺจาการสฺส สหชาเตเนว สงฺคเหตพฺพโตฯ

ลชฺชนาการสณฺฐิตาติ ปาปโต ชิคุจฺฉนาการสณฺฐิตาฯ ภายนาการสณฺฐิตนฺติ อุตฺตสนาการสณฺฐิตํฯ เอตฺถาติ หิริโอตฺตปฺเปฯ วิทติ, วินฺทตีติ วา วิชฺชาฯ วิทฺทสูติ จ สปฺปญฺญปริยาโยติ อาห ‘‘วิทฺทสุโนติ วิทุโน’’ติฯ ยาถาวทิฏฺฐีติ อวิปรีตา ทิฏฺฐิ, สํกิเลสโต นิยฺยานิกทิฏฺฐิฯ สมฺมาทิฏฺฐิ ปโหตีติ เอตฺถ สา วิชฺชา สมฺมาทิฏฺฐิ เวทิตพฺพาฯ น เอกโต สพฺพานิ ลพฺภนฺติ สมฺมาวาจากมฺมนฺตาชีวานํ ปุพฺพาภิสงฺขารสฺส อเนกรูปตฺตาฯ โลกุตฺตรมคฺคกฺขเณ เอกโต ลพฺภนฺติ กิจฺจโต ภินฺนานมฺปิ ตาสํ ตตฺถ สรูปโต อภินฺนตฺตาฯ เอกา เอว หิ วิรติ มคฺคกฺขเณ ติสฺสนฺนมฺปิ วิรตีนํ กิจฺจํ สาเธนฺตี ปวตฺตติ, ยถา เอกา เอว สมฺมาทิฏฺฐิ ปริชานนาทิวเสน จตุพฺพิธกิจฺจํ สาเธนฺตี ปวตฺตติฯ ตานิ จ โข สพฺพานิ อฏฺฐปิ ปฐมชฺฌานิเก มคฺเค ลพฺภนฺตีติ โยชนาฯ ปฐมชฺฌานิเกติ ปฐมฌานวนฺเตฯ

ตถาภูตสฺสาติ อริยมคฺคสมงฺคิโนฯ ยสฺมา มหาสฬายตนสุตฺเต วุตฺตํ ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิอาทีนํ ปญฺจนฺนํ เอว องฺคานํ วเสนา’’ติ, ตสฺมา ปญฺจงฺคิโก โลกุตฺตรมคฺโค โหติฯ ‘‘ปุพฺเพว โข ปนา’’ติ หิ วจนํ ตทา มคฺคกฺขเณ วิรตีนํ อภาวํ ญาเปติ, ตสฺมา กามาวจรจิตฺเตสุ วิย โลกุตฺตรจิตฺเตสุ วิรติ อนิยตาติ อธิปฺปาโยฯ ปริสุทฺธภาวทสฺสนนฺติ ปริสุทฺธสีลภาวทสฺสนตฺถํฯ อยมตฺโถ ทีปิโต, น อริยมคฺเค วิรตีนํ อภาโวฯ

ยทิ เอวํ กสฺมา อภิธมฺเม มคฺควิภงฺเค ปญฺจงฺคิกวาโร อาคโตติ อาห ‘‘ยมฺปิ อภิธมฺเม’’ติอาทิฯ นฺติ ‘‘ปญฺจงฺคิโก มคฺโค โหตี’’ติ วจนํฯ