คีวํ ปสารณวเสน ปคฺคยฺห ปคฺคเหตฺวา สพฺพํ ทิสํ เปกฺขมาโนฯ สพฺพมิทํ นิคณฺฐสฺส ปหฏฺฐาการทสฺสนตฺถํ ‘‘อิทานิ สมณสฺส โคตมสฺส อุปริ วาทํ อาโรเปตุํ ลพฺภตี’’ติฯ เตนาห ‘‘วาตํ วา โส’’ติอาทิฯ สการณาติ ยุตฺติสหิตาฯ ปญฺหมคฺโคติ ปญฺหสงฺขาโต วีมํสา, เอวํ ภวิตพฺพนฺติ จิตฺเตเนว ปริวีมํสา ปญฺหาฯ เอโก อุทฺเทโสติ เอกํ อุทฺทิสนํ อตฺถสฺส สํขิตฺตวจนํฯ เวยฺยากรณนฺติ นิทฺทิสนํ อตฺถสฺส วิจาเรตฺวา กถนํฯ เอวนฺติ อิมินา นเยนฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ปญฺหุทฺเทสเวยฺยากรเณสุ อตฺโถ วิตฺถารโต เวทิตพฺโพฯ

นิคณฺฐนาฏปุตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อเจลกสฺสปสุตฺตวณฺณนา

[351] อลํ สมตฺโถ อริยภาวายาติ อลมริโยฯ เญยฺยชานนฏฺเฐน ญาณเมว ปจฺจกฺขโต ทสฺสนฏฺเฐน ญาณทสฺสนํ, โสเยว อติสยฏฺเฐน ญาณทสฺสนวิเสโสฯ ปาวฬา วุจฺจติ อานิสทปเทโส, ตํ ปาวฬํ รโชหรณตฺถํ นิปฺโผฏียติ เอตายาติ ปาวฬนิปฺโผฏนา, โมรปิญฺฉวตฺติฯ

อเจลกสฺสปสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. คิลานทสฺสนสุตฺตวณฺณนา

[352] มตฺตราชา นาม เอโก ภุมฺมเทโว ภูตาธิปติ สุราโปตลรุกฺขนิวาสีฯ เตน วุตฺตํ ‘‘มตฺตราชกาเล’’ติฯ ‘‘โอสธิติณวนปฺปตีสู’’ติ วตฺวา เต ยถากฺกมํ ทสฺเสนฺโต ‘‘หรีตกา…เป.… รุกฺเขสุ จา’’ติ อาหฯ ปตฺถนาวเสน จิตฺตํ ฐเปหิฯ สมิชฺฌิสฺสตีติ ยถาธิปฺปายํ สมิชฺฌิสฺสติฯ เตน หีติ ยสฺมา ตํ เทวาปิ อาสนฺนมรณํ มญฺญนฺติ, ตสฺมา สา วรเมว ภวิสฺสติ, ตํ ตุมฺหากํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย ภวิสฺสตีติ อธิปฺปาโยฯ

คิลานทสฺสนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จิตฺตสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. คามณิสํยุตฺตํ

1. จณฺฑสุตฺตวณฺณนา

[353] ‘‘เยน มิเธกจฺโจ จณฺโฑ จณฺโฑตฺเวว สงฺขํ คจฺฉตี’’ติ เอวํ ปญฺหปุจฺฉเนน ธมฺมสงฺคาหกตฺเถเรหิ จณฺโฑติ คหิตนาโมฯ ปากฏํ กโรตีติ ทสฺเสติ อตฺตโน จณฺฑภาวํฯ

จณฺฑสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ตาลปุฏสุตฺตวณฺณนา

[354] วาโลติ วุจฺจติ ตาโล, ตสฺส ตาลปุฏํ นามฯ ยถา อามลกีผลสมานกํ, โส ปน ตาลสทิสมุขวณฺณตฺตา ตาลปุโฏติ เอวํนามโกฯ เตนาห ‘‘ตสฺส กิรา’’ติอาทิฯ อภินีหารสมฺปนฺโน อเนเกสุ กปฺเปสุ สมฺภตสาวกโพธิสมฺภาโรฯ ตถา เหส อสีติยา มหาสาวเกสุ อพฺภนฺตโร ชาโตฯ สหสฺสํ เทนฺติ นจฺจํ ปสฺสิตุกามาฯ สมชฺชเวสนฺติ เนปจฺจเวสํฯ กีฬํ กตฺวาติ นจฺจกีฬิตํ กีฬิตฺวา, นจฺจิตฺวาติ อตฺโถฯ

ปุพฺเพ ตถาปวตฺตวุตฺตนฺตทสฺสเน สจฺเจน, ตพฺพิปริยาเย อลิเกนฯ ราคปจฺจยาติ ราคุปฺปตฺติยา การณภูตาฯ มุขโต…เป.… ทสฺสนาทโยติ อาทิ-สทฺเทน มุขโต อคฺคิชาลนิกฺขมทสฺสนาทิเก สงฺคณฺหาติฯ อญฺเญ จ…เป.… อภินยาติ กามสฺสาทสํยุตฺตานํ สิงฺคารหสฺสอพฺภุตรสานญฺเจว ‘‘อญฺเญ จา’’ติ วุตฺตสนฺตพีภจฺฉรสานญฺจ ทสฺสนกา อภินยาฯ โทสปจฺจยาติ โทสุปฺปตฺติยา การณภูตาฯ หตฺถปาทจฺเฉทาทีติ อาทิ-สทฺเทน สงฺคหิตานํ รุทฺทวีรภยานกรสานํ ทสฺสนกา อภินยาฯ โมหปจฺจยาติ โมหุปฺปตฺติยา การณภูตาฯ เอวมาทโยติ อาทิ-สทฺเทน สงฺคหิตานํ กรุณาสนฺตภยานกรสานํ ทสฺสนกา อภินยาฯ เต หิ รเส สนฺธาย ปาฬิยํ ‘‘เย ธมฺมา รชนียา, เย ธมฺมา โทสนียา, เย ธมฺมา โมหนียา’’ติ จ วุตฺตํฯ