เมนู

4. มหกปาฏิหาริยสุตฺตวณฺณนา

[346] เตสํ อนุชานนฺโตติ เตสํ ทาสกมฺมกรานํ เสสเก ยถารุจิ วิจารณํ อนุชานนฺโตฯ กุธิตนฺติ พลวตา สูริยสนฺตาเปน สงฺกุถิตํ ฯ เตนาห ‘‘เหฏฺฐา’’ติอาทิฯ อติติขิณนฺติ อติวิย ติกฺขธาตุกํฯ อสมฺภินฺนปทนฺติ อญฺญตฺถ อนาคตตฺตา ติปิฏเก อโวมิสฺสกปทํ, อิเธว อาคตปทนฺติ อตฺโถฯ ปฏิลียมาเนนาติ ปฏิกํเสน วิเสสเนน วิลียมาเนน กาเยนฯ

เอตฺถ จาติ เอตสฺมิํ อธิฏฺฐานิทฺธิกรเณฯ อพฺภมณฺฑปํ กตฺวาติ สมนฺตโต ฉาทนวเสน มณฺฑปํ วิย เมฆปฏลํ อุปฺปาเทตฺวาฯ เทโวติ เมโฆฯ เอกเมกํ ผุสิตกํ ผุสายตุ ชาลวินทฺธํ วิย วสฺสตุฯ เอวํ วุตฺตปฺปกาเรน นานาปริกมฺมํ นานาธิฏฺฐานํ เอกโต ปริกมฺมํ เอกโต อธิฏฺฐานนฺติ จตุกฺกเมตฺถ สมฺภวตีติ ทสฺเสติ ‘‘เอตฺถ จา’’ติอาทินาฯ ยถา ตถาติ ยถาวุตฺเตสุ จตูสุ ปกาเรสุ เยน วา เตน วา ปกาเรน กโรนฺตสฺสฯ กตปริกมฺมสฺสาติ ‘‘เอวํ วา เอวํ วา โหตู’’ติ ปวตฺติตปริกมฺมจิตฺตสฺสฯ ‘‘ปริกมฺมานนฺตเรนาติ อธิฏฺฐานจิตฺตุปฺปาทนตฺถํ สมาปนฺนปาทกชฺฌานโต วุฏฺฐาย อธิฏฺฐานจิตฺตสฺส เอกาวชฺชนวีถิยํ ปวตฺตปริกมฺมํ สนฺธาย วุตฺต’’นฺติ วทนฺติฯ

มหกปาฏิหาริยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปฐมกามภูสุตฺตวณฺณนา

[347] เอลํ วุจฺจติ โทโส, ตํ เอตสฺส นตฺถีติ เนลํ, ตํ องฺคํ เอตสฺสาติ เนลงฺโค, สุวิสุทฺธสีลคุโณฯ เตนาห ‘‘เนลงฺคนฺติ โข, ภนฺเต, สีลานเมตํ อธิวจน’’นฺติฯ อฏฺฐกถายํ ปน โทสาภาวเมว ทสฺเสตุํ ‘‘เนลงฺโคติ นิทฺโทโส’’ติ วุตฺตํฯ เอตํ ภิกฺขุํ อาคจฺฉนฺตนฺติ มหากปฺปินตฺเถรํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อตฺตโน ทิฏฺเฐน กเถสีติ อตฺตโน สพฺพญฺญุตญฺญาเณน ปจฺจกฺขโต อุปลกฺขิเตน อตฺเถน กเถสิฯ อยํ ปน นยคฺคาเหนาติ อยํ ปน คหปติ อสุตฺวา เกวลํ นยคฺคาเหน อาหฯ

ปฐมกามภูสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ทุติยกามภูสุตฺตวณฺณนา

[348] นิโรธํ วลญฺเชติ อนาคามิภาวโตฯ อิเม สงฺขาราติ อิเม ‘‘กายสงฺขาโร, วจีสงฺขาโร, จิตฺตสงฺขาโร’’ติ วุจฺจมานา ตโย สงฺขาราฯ สทฺทโตปิ, อตฺถโตปิ อญฺญมญฺญํ มิสฺสา, ตโต เอว อาลุฬิตา อากุลา, อวิภูตา ทุพฺพิภาวนา, ทุทฺทีปนา อสงฺกรโต ทีเปตุํ ทุกฺกราฯ ตถา หิ กุสลเจตนา เอว ‘‘กายสงฺขาโร’’ติปิ วุจฺจติ, ‘‘วจีสงฺขาโร’’ติปิ, ‘‘จิตฺตสงฺขาโร’’ติปิฯ อสฺสาสปสฺสาสาปิ กตฺถจิ ‘‘กายสงฺขาโร’’ติ, วิตกฺกวิจาราปิ ‘‘วจีสงฺขาโร’’ติ วุจฺจนฺติ, สญฺญาเวทนาปิ ‘‘จิตฺตสงฺขาโร’’ติ วุจฺจนฺติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตถา หี’’ติอาทิฯ ตตฺถ อากฑฺฒิตฺวา คหณํ อาทานํ, สมฺปตฺตสฺส หตฺเถ กรณํ คหณํ, คหิตสฺส วิสฺสชฺชนํ มุญฺจนํ, ผนฺทนํ โจปนํ ปาเปตฺวา นิปฺผาเทตฺวาฯ หนุสญฺโจปนนฺติ กายวิญฺญตฺติวเสน ปุพฺพภาเค หนุสญฺโจปนํ กตฺวาฯ เอวญฺหิ วจีเภทกรณํฯ เอวํ อิเมติอาทิ ยถาวุตฺตสฺส อตฺถสฺส นิคมนํฯ

ปทตฺถํ ปุจฺฉติ อิตรสงฺขาเรหิ ปทตฺถโต วิเสสํ กถาเปสฺสามีติฯ กายนิสฺสิตาติ เอตฺถ กายนิสฺสิตตา จ เนสํ ตพฺภาวภาวิตาย เวทิตพฺพา, น กายสฺส นิสฺสยปจฺจยตาวเสนาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘กาเย สติ โหนฺติ, อสติ น โหนฺตี’’ติ อาหฯ กาโยติ เจตฺถ กรชกาโย ทฏฺฐพฺโพฯ จิตฺตนิสฺสิตาติ จิตฺตํ นิสฺสาย ตํ นิสฺสยปจฺจยภูตํ ลภิตฺวา อุปฺปนฺนาฯ

‘‘สมาปชฺชามี’’ติ ปทสฺส สมีเป วุจฺจมานํ ‘‘สมาปชฺชิสฺส’’นฺติ ปทํ อาสนฺนานาคตกาลวาจี เอว ภวิตุํ ยุตฺตํ, น อิตรนฺติ อาห – ‘‘ปททฺวเยน เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติกาโล กถิโต’’ติฯ ตยิทํ ตสฺส ตถา วตฺตพฺพตาย วุตฺตํ, น ปน ตสฺส ตถา จิตฺตปวตฺติสมฺภวโตฯ สมาปนฺเนปิ เอเสว นโยฯ ปุริเมหีติ ‘‘สมาปชฺชิสฺสํ สมาปชฺชามี’’ติ ทฺวีหิ ปเทหิฯ ปจฺฉิเมนาติ ‘‘สมาปนฺโน’’ติ ปเทนฯ

ภาวิตํ โหติ อุปฺปาทิตํ โหติ นิโรธสมาปนฺนตฺถายฯ อนุปุพฺพสมาปตฺติสมาปชฺชนสงฺขาตาย นิโรธภาวนาย ตํ จิตฺตํ ภาวิตํ โหติฯ เตนาห ‘‘ยํ ต’’นฺติอาทิฯ ทุติยชฺฌาเนเยวาติ ทุติยชฺฌานกฺขเณ นิรุชฺฌติฯ ตตฺถ อนุปฺปชฺชนโต อนุปฺปาทนโต เหฏฺฐา นิโรโธติ อธิปฺเปโตฯ