เมนู

7. อทฺธภูตสุตฺตวณฺณนา

[29] อธิสทฺเทน สมานตฺโถ อทฺธสทฺโทติ อาห ‘‘อทฺธภูตนฺติ อธิภูต’’นฺติอาทิฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

อทฺธภูตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. สมุคฺฆาตสารุปฺปสุตฺตวณฺณนา

[30] มญฺญิตํ นาม ตณฺหามานทิฏฺฐีหิ คเหตพฺพํ มญฺญิตํฯ สพฺพสฺมิํ มญฺญิตนฺติ สพฺพมญฺญิตํ, ตสฺส สมุคฺฆาโต เสตุฆาโต, ตทาวหํ สพฺพมญฺญิตสมุคฺฆาตสารุปฺปํฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘มญฺญิตํ นาม จกฺขาทีสุ เอว อุปฺปชฺชติ, นาญฺญสฺมิ’’นฺติ ทุติยนโย วุตฺโตฯ อนุจฺฉวิกนฺติ อนุรูปํ อวิโลมํฯ อิธาติ อิเธว สาสเน อญฺญตฺถ ตทภาวโตฯ ‘‘ตณฺหา-มานทิฏฺฐิมญฺญิตาน’’นฺติ วุตฺตํ มญฺญิตตฺตยํ สปรสนฺตาเนสุ ปฏิปกฺขวเสน โยเชตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘จกฺขุํ อหนฺติ วา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘‘จกฺขุํ อห’’นฺติ อิมินา อชฺฌตฺตวิสยํ ทิฏฺฐิมญฺญิตญฺจ ทสฺเสติ อตฺตาภินิเวสาหํการทีปนโตฯ ‘‘มม’’นฺติ อิมินา ตณฺหามญฺญิตํ มานมญฺญิตมฺปิ วา, ปริคฺคหมุเขนปิ เสยฺยาทิโต มานุปฺปชฺชนโตฯ เสสปททฺวเยปิ อิมินา นเยน มญฺญิตวิภาโค เวทิตพฺโพฯ อหนฺติ อตฺตาว, โส จ จกฺขุสฺมิํ ตทธีนวุตฺติตฺตา ‘‘ปโร’’ติ น มญฺญติฯ มม กิญฺจนปลิโพโธ จกฺขุสฺมิํ สติ ลพฺภนโต, อสติ น มญฺญติ ตถามญฺญิตสฺส ปจฺจยฆาตโตฯ เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ

อหํ จกฺขุโต นิคฺคโตติ ‘‘อห’’นฺติ วตฺตพฺโพ อยํ สตฺโต จกฺขุโต นิคฺคโต ตตฺถ สุขุมากาเรน อุปลพฺภนโตฯ มม กิญฺจนปลิโพโธ จกฺขุโต นิคฺคโต ตสฺมิํ สติ เอว อุปลพฺภนโต ฯ เสสทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ ตตฺถ ปโรติ ปโร สตฺโตฯ มม จกฺขูติ น มญฺญติ ยสฺส ตํ จกฺขุ, ตสฺส ‘‘อห’’นฺติ วตฺตพฺพสฺเสว อภาวโตฯ มมตฺตภูตนฺติ มม การณํฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ เอวเมตสฺมิํ สุตฺเต จกฺขุรูป-จกฺขุวิญฺญาณ-จกฺขุสมฺผสฺส-สุขทุกฺขาทุกฺขมสุขวเสน สตฺต วารา จกฺขุทฺวาเร, ตถา โสตทฺวาราทีสูติ ฉ สตฺตกา ทฺเวจตฺตาลีสฯ ปุน สกฺกายวเสน ‘‘สพฺพํ น มญฺญตี’’ติอาทินา วุตฺตํ, เตน เตจตฺตาลีสฯ

ปุน เตภูมกวฏฺฏํ ‘‘โลโก’’ติ คเหตฺวา ‘‘น กิญฺจิ โลเก อุปาทิยตี’’ติ วุตฺตํ, เตน จตุจตฺตาลีส โหนฺติฯ เอวํ สพฺพถาปิ จตุจตฺตาลีสาย ฐาเนสุ อรหตฺตํ ปาเปตฺวา วิปสฺสนา กถิตาติ เวทิตพฺพาฯ ‘‘จตุจตฺตาลีสาธิกสเตสู’’ติ เกสุจิ โปตฺถเกสุ ลิขนฺติ, สา จ ปมาทเลขาฯ

สมุคฺฆาตสารุปฺปสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ปฐมสมุคฺฆาตสปฺปายสุตฺตวณฺณนา

[31] อุปการภูตา ตทาวหตฺตาฯ ตโตติ มญฺญิตาการโตฯ นฺติ มญฺญนาวตฺถุํฯ อญฺเญนากาเรนาติ ยถา มญฺญติ อนิจฺจาทิอาการโต, อญฺเญน อนิจฺจาทินา อากาเรน โหติฯ อญฺญถาภาวํ วิปริณามนฺติ อุปฺปาทวยตาย อญฺญถาภาวํ ชราย มรเณน จ ทฺเวธา วิปริณาเมตพฺพํฯ ตํ อุปคมเนน อญฺญถาภาวี, เอวํภูโต หุตฺวาปิ ชีรณภิชฺชนสภาเวสุฯ ภเวสุ สตฺโต โลโก อุปริปิ ภวํเยว อภินนฺทติฯ เหฏฺฐา คหิตเมว สงฺกฑฺฒิตฺวาติ ‘‘จกฺขุํ น มญฺญตี’’ติอาทินา เหฏฺฐา คหิตเมว ขนฺธธาตุอายตนาติ ขนฺธาทิปริยาเยน เอกโต คเหตฺวา ปุนปิ มญฺญนาวตฺถุํ ทสฺเสติฯ อวสาเน ‘‘ตโต ตํ โหตี’’ติ วุตฺตปเทน สทฺธิํ สพฺพวาเรสุ อฏฺฐ อฏฺฐ โหนฺตีติ ‘‘อฏฺฐจตฺตาลีสาย ฐาเนสู’’ติ วุตฺตํฯ

ปฐมสมุคฺฆาตสปฺปายสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ทุติยสมุคฺฆาตสปฺปายสุตฺตวณฺณนา

[32] ทสฺเสตฺวาติ เอตฺถ ลกฺขเณ อยํ ตฺวา-สทฺโท, เหตุมฺหิ วาฯ อนาทิสตฺตสนฺตานคตคาหตฺตยลกฺขิตา หิ สตฺถุ, ติปริวฏฺฏเทสนา ตํนิมิตฺตํ ยาวเทว ตปฺปหานาย ปวตฺติตภาวโตฯ อรหตฺตํ ปาเปตฺวา วิปสฺสนา กถิตาติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตํ ‘‘สห วิปสฺสนาย จตฺตาโรปิ มคฺคา กถิตา’’ติฯ

ทุติยสมุคฺฆาตสปฺปายสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สพฺพวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ชาติธมฺมวคฺควณฺณนา