4. ชมฺพุขาทกสํยุตฺตํ

1. นิพฺพานปญฺหสุตฺตวณฺณนา

[314] นิพฺพานํ อาคมฺมาติ เอตฺถ อาคมฺมาติ สพฺพสงฺขาเรหิ นิพฺพินฺนสฺส วิสงฺขารนินฺนสฺส โคตฺรภุนา วิวฏฺฏิตมานสสฺส มคฺเคน สจฺฉิกรเณนาติ อตฺโถฯ สจฺฉิกิริยมานญฺหิ ตํ อธิคนฺตฺวา อารมฺมณปจฺจยภูตญฺจ ปฏิจฺจ อธิปติปจฺจยภูเต จ ตสฺมิํ ปรมสฺสาสภาเวน วิมุตฺตสงฺขารสฺส ปรมคติภาเวน จ ปติฏฺฐานภูเต ปติฏฺฐาย ขยสงฺขาโต มคฺโค ราคาทิเก เขเปตีติ ตํสจฺฉิกรณาภาเว ราคาทีนํ อนุปฺปตฺตินิโรธคมนาภาวโต ‘‘นิพฺพานํ อาคมฺม ราโค ขียตี’’ติ วุตฺตํฯ

อิมินาว สุตฺเตนาติ อิมินาว ชมฺพุขาทกสุตฺเตนฯ กิเลสกฺขยมตฺตํ นิพฺพานนฺติ วเทยฺย ‘‘ราคกฺขโย’’ติอาทินา สุตฺเต อาคตตฺตาฯ ‘‘กิเลสกฺขยมตฺต’’นฺติ อวิเสเสน วุตฺตตฺตา อาห ‘‘กสฺสา’’ติอาทิฯ อทฺธา อตฺตโนติ วกฺขติ ‘‘ปรสฺส กิเลสกฺขเยน ปรสฺส นิพฺพานสมฺปตฺติ น ยุตฺตา’’ติฯ นิพฺพานารมฺมณกรเณน โคตฺรภุกฺขเณ กิเลสกฺขยปฺปตฺติตา จ อาปนฺนาติ อาห – ‘‘กิํ ปน เตสุ อขีเณสุเยวา’’ติอาทิฯ นนุ อารมฺมณกรณมตฺเตน กิเลสกฺขโย อนุปฺปตฺโตติ น สกฺกา วตฺตุํฯ จิตฺตญฺหิ อตีตานาคตาทิสพฺพํ อาลมฺพนํ กโรติ, น นิปฺผนฺนเมวาติฯ โคตฺรภูปิ มคฺเคน ยา กิเลสานํ อนุปฺปตฺติธมฺมตา กาตพฺพา, ตํ อารพฺภ ปวตฺติสฺสตีติ? น, อปฺปตฺตนิพฺพานสฺส นิพฺพานารมฺมณญาณาภาวโตฯ น หิ อญฺเญ ธมฺมา วิย นิพฺพานํ, ตํ ปน อติคมฺภีรตฺตา อปฺปตฺเตน อาลมฺพิตุํ น สกฺกา, ตสฺมา เตน โคตฺรภุนา ปตฺตพฺเพน ติกาลิกสภาวาติกฺกนฺตคมฺภีรภาเวน ภวิตพฺพํ, กิเลสกฺขยมตฺตตํ วา อิจฺฉโต โคตฺรภุโต ปุเรตรํ นิปฺผนฺเนน กิเลสกฺขเยน ภวิตพฺพํฯ อปฺปตฺตกิเลสกฺขยารมฺมณกรเณ หิ สติ โคตฺรภุโต ปุเรตรจิตฺตานิปิ อาลมฺเพยฺยุนฺติฯ

ตสฺมาติอาทิ วุตฺตสฺเสว อตฺถสฺส นิคมนํฯ ตํ ปเนตํ นิพฺพานํฯ รูปิโน ธมฺมา อรูปิโน ธมฺมาติอาทีสูติ อาทิสทฺเทน โลกุตฺตรอนาสวาทีนํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ อรูปธมฺมาทิภาวคฺคหเณน จสฺส ปรินิปฺผนฺนตา ทีปิตาฯ เตนาห ‘‘น กิเลสกฺขยมตฺตเมวา’’ติฯ

กิเลสกฺขยมตฺตตาย หิ สติ นิพฺพานสฺส พหุตา อาปชฺชติ ‘‘ยตฺตกา กิเลสา ขียนฺติ, ตตฺตกานิ นิพฺพานานี’’ติฯ อภาวสฺสภาวโต คมฺภีราทิภาโว อสงฺขตาทิภาโว จ น สิยา, วุตฺโต จ โส นิพฺพานสฺส, ตสฺมาสฺส ปจฺเจตพฺโพ ปรินิปฺผนฺนภาโวฯ ยสฺมา จ สมฺมุติสจฺจารมฺมณํ สงฺขตธมฺมารมฺมณํ วา สมุจฺเฉทวเสน กิเลเส ปชหิตุํ น สกฺโกติ, ยโต มหคฺคตญาณํ วิปสฺสนาญาณํ วา กิเลสวิกฺขมฺภนวเสน ตทงฺควเสน วา ปชหติ, ตสฺมา อริยมคฺคญาณสฺส สมฺมุติสจฺจสงฺขตธมฺมารมฺมเณหิ วิปรีตสภาเวน อารมฺมเณน ภวิตพฺพํฯ ตถา หิ ตํ สมุจฺเฉทวเสน กิเลเส ปชหีติ เอวํ ปรินิปฺผนฺนาสงฺขตสภาวํ นิพฺพานนฺติ นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพนฺติฯ

นิพฺพานปญฺหสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3-15. ธมฺมวาทีปญฺหสุตฺตาทิวณฺณนา

[316-328] ปหาย คตตฺตาติ อริยมคฺเคน ชหิตฺวา ญาณคมเนน คตตฺตาฯ สุฏฺฐุ คตาติ สมฺมา คตา ปฏิปนฺนาติ สุคตาฯ ปริชานนตฺถนฺติ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานนตฺถํฯ ทุกฺขสงฺขาโตติ ‘‘ทุกฺข’’นฺติ สงฺขาตพฺโพ วิทิตพฺโพ จ ทุกฺขสภาโว ธมฺโม ทุกฺขทุกฺขตาฯ ยสฺมา ทุกฺขเวทนาวินิมุตฺตสงฺขตธมฺเม สุขเวทนาย จ ยถา อิธ สงฺขารทุกฺขตา วิปริณามทุกฺขตาติ ทุกฺขปริยาโย นิรุปฺปเตว, ตสฺมา ทุกฺขสภาโว ธมฺโม เอเกน ทุกฺขสทฺเทน วิเสเสตฺวา วุตฺโต ‘‘ทุกฺขทุกฺขตา’’ติฯ เสสปททฺวเยติ สงฺขารทุกฺขตา วิปริณามทุกฺขตาติ เอตสฺมิํ ปททฺวเยฯ สงฺขารภาเวน ทุกฺขสภาโว สงฺขารทุกฺขตาฯ สุขสฺส วิปริณามเนน ทุกฺขสภาโว วิปริณามทุกฺขตาฯ

ธมฺมวาทีปญฺหสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ