วิปริณามวิราคนิโรธนฺติ วิปริณามนํ วิรชฺชนลกฺขณํ นิรุชฺฌนญฺจ วิทิตฺวาฯ ปุพฺเพติ อตีเตฯ เอตรหีติ อิทานิ วตฺตมานาฯ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโตติ วิปสฺสนาปญฺญาย เจว มคฺคปญฺญาย จ ยาถาวโต ปสฺสโตฯ อุสฺสุกฺกาเปตุนฺติ วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา มคฺคปฏิเวธํ ปาเปตุํฯ นิพฺพานํ อุทฺทิสฺส ปวตฺติตตฺตา เนกฺขมฺมสฺสิตโสมนสฺสานิ นามฯ โลกามิสปฏิสํยุตฺตานนฺติ กามคุณนิสฺสิตานํฯ ตทายตนนฺติ ตํ อายตนํ ตํ การณํ อรหตฺตํฯ อนุตฺตเรสุ วิโมกฺเขสูติ อริยผลธมฺเมสุฯ ปิหนฺติ อธิคมิจฺฉํฯ

อุเปกฺขาติ โสมนสฺสรหิตอญฺญาณุเปกฺขาฯ พาลฺยโยคโต พาลสฺส, ตโต เอว มูฬฺหสฺส ปุถุชฺชนสฺสฯ กิเลโสธีนํ มคฺโคธีหิ อชิตตฺตา อโนธิชินสฺสฯ สตฺตมภวาทิโต อุทฺธํ ปวตฺตนวิปากสฺส อชิตตฺตา อวิปากชินสฺสฯ อเนกาทีนเว วฏฺเฏ อาทีนวสฺส อชานเนน อนาทีนวทสฺสาวิโนฯ ปฏิปตฺติปฏิเวธพาหุสจฺจาภาเวน อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺสฯ รูปํ สา นาติวตฺตติ น อติกฺกมติ ญาณสมฺปยุตฺตาภาวโตฯ สพฺพสงฺคาหโกติ สพฺพธมฺเม สงฺคณฺหนโกฯ ตติยาทีนิ ยาว ทสมา เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถาเนวฯ

อฏฺฐสตสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. นิรามิสสุตฺตวณฺณนา

[279] อารมฺมณโต สมฺปโยคโต จ กิเลสามิเสน สามิสาฯ นิรามิสายาติ นิสฺสกฺกวจนํฯ นิรามิสตราวาติ เอกํสวจนํ ตสฺสา ตถา นิสฺสเมตพฺพตายฯ สา หิ ปีติ สพฺพโส สนฺตกิเลสามิเส สนฺตาเน ปวตฺติยา อจฺจนฺตสภาวธมฺมารมฺมณวิสยตาย สยมฺปิ สาติสยํ สนฺตสภาวากาเรน ปวตฺติยา นิรามิสายปิ นิรามิสตรา วุตฺตาฯ เตนาห ‘‘นนุ จา’’ติอาทิฯ อิทานิ ตมตฺถํ อุปมาย สาเธตุํ ‘‘ยถา หี’’ติอาทิมาหฯ อปฺปฏิหาริกนฺติ ปฏิหรณรหิตํ อปฺปฏิหารํ, เกนจิ อนาวฏนฺติ อตฺโถฯ เสสวาเรสูติ สุขวารอุเปกฺขาวาเรสุฯ

วิโมกฺขวาโร ปน น อติทิฏฺโฐ อิตเรหิ วิสทิสตฺตาฯ เตนาห ‘‘วิโมกฺขวาเร ปนา’’ติอาทิฯ รูปปฏิสํยุตฺโตติ ภาวิตรูปปฏิสํยุตฺโตฯ