เมนู

ยสฺมา ภควา จตุตฺถชฺฌานุเปกฺขาเวทนํ วตฺวา – ‘‘อตฺถานนฺท, เอตสฺมา สุขา อญฺญํ สุข’’นฺติอาทิํ วทนฺโต ถปติโน วาทํ อุปตฺถมฺเภติ นามฯ เตน หิ อุเปกฺขาเวทนา ‘‘สุข’’นฺเตว วุตฺตา สนฺตสภาวตฺตาฯ อภิกฺกนฺตตรนฺติ อติวิย กนฺตตรํ มโนรมตรํฯ เตนาห ‘‘สุนฺทรตร’’นฺติฯ ปณีตตรนฺติ ปธานภาวํ นีตตาย อุฬารตรํฯ เตนาห ‘‘อตปฺปกตร’’นฺติฯ สุขนฺติ วุตฺตา ปฏิปกฺขสฺส สุฏฺฐุ ขาทเนน, สุกรํ โอกาสทานมสฺสาติ วาฯ นิโรโธ สุขํ นาม สพฺพโส อุทยพฺพยาภาวโตฯ เตนาห ‘‘นิทฺทุกฺขภาวสงฺขาเตน สุขฏฺเฐนา’’ติฯ

สุขสฺมิํเยวาติ สุขมิจฺเจว ปญฺญเปติฯ นิโรธสมาปตฺติํ สีสํ กตฺวาติ นิโรธสมาปตฺติเทสนาย สีสํ อุตฺตมํ กตฺวาฯ เทสนาย อุทฺเทสาธิมุตฺเต อุฏฺฐาเปตฺวา วิตฺถาริตตฺตา ‘‘เนยฺยปุคฺคลสฺส วเสนา’’ติ วุตฺตํฯ ทสมํ อนนฺตรสุตฺเต วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมว

ปญฺจกงฺคสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

รโหคตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อฏฺฐสตปริยายวคฺโค

1. สีวกสุตฺตวณฺณนา

[269] จูฬา ปน อสฺส มหตี อตฺถิ สวิเสสา, ตสฺมา ‘‘โมฬิยสีวโก’’ติ วุจฺจติฯ ฉนฺนปริพฺพาชโกติ กมฺพลาทินา โกปีนปฏิจฺฉาทกปริพฺพาชโกฯ ปิตฺตปจฺจยานีติ ปิตฺตเหตุกานิ ‘‘ติสฺโส เวทนา’’ติ วตฺวา ตาสํ สมฺภวํ ทสฺเสตุํ ‘‘กถ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ กุสลเวทนา อุปฺปชฺชติ ปิตฺตปจฺจยาฯ ปิตฺตเภสชฺชํ กริสฺสามีติ เภสชฺชสมฺภรณตฺถญฺเจว ตทตฺถํ อามิสกิญฺชกฺขสมฺภรณตฺถญฺจ ปาณํ หนตีติ โยชนาฯ มชฺฌตฺโต เภสชฺชกรเณ อุทาสีโนฯ

ตสฺมาติ ยสฺมา ปิตฺตาทิปจฺจยเหตุกนฺติ อตฺตโน จ โลกสฺส จ ปจฺจกฺขํ อติธาวนฺติ เย สมณา วา พฺราหฺมณา วา, ตสฺมา เตสํ มิจฺฉาฯ ปิตฺตาทีนํ ติณฺณมฺปิ สโมธานสนฺนิปาเต ชาตานิ สนฺนิปาติกานิ

ปุริมอุตุโน วิสทิโส อุตุวิปริณาโมติ อาห ‘‘วิสภาคอุตุโต ชาตานี’’ติ ฯ อนุทโก ถทฺธลูขภูมิวิภาโค ชงฺคลเทโส, วุตฺตวิปริยาเยน อนุปเทโส เวทิตพฺโพฯ มลยํ หิมสีตพหุโล, อิตโร อุณฺหพหุโลฯ

อตฺตโน ปกติจริยานํ วิสมํ กายสฺส ปริหรณวเสน, ชาตานิ ปน อสยฺหสหนอเทสอกาลจรณาทินา เวทิตพฺพานีติ อาห ‘‘มหาภารวหนา’’ติอาทิฯ ปรสฺส อุปกฺกมโต นิพฺพตฺตานิ โอปกฺกมิกานีติ อาห – ‘‘อยํ โจโร วา’’ติอาทิฯ เกวลนฺติ พาหิรปจฺจยํ อนเปกฺขิตฺวา เกวลํ เตเนวฯ เตนาห ‘‘กมฺมวิปากโตว ชาตานี’’ติฯ สกฺกา ปฏิพาหิตุํ ปตีกาเรนฯ โลกโวหาโร นาม กถิโต ปิตฺตสมุฏฺฐานาทิสมญฺญาย โลกสิทฺธตฺตาฯ กามํ สรีรสนฺนิสฺสิตา เวทนา กมฺมนิพฺพตฺตาว, ตสฺสา ปน ปจฺจุปฺปนฺนปจฺจยวเสน เอวมยํ โลกโวหาโรติ วุตฺตญฺเจว คเหตฺวา ปรวาทปฏิเสโธ กโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ

สีวกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2-10. อฏฺฐสตสุตฺตาทิวณฺณนา

[270-278] เวทนานํ อฏฺฐาธิกํ สตํ, ตสฺส อฏฺฐสตสฺส ตพฺภาวสฺส ปริยาโย การณํ เอตฺถ อตฺถีติ อฏฺฐสตปริยาโย, สุตฺตํฯ เตนาห ‘‘อฏฺฐสตสฺส การณภูต’’นฺติฯ ธมฺมการณนฺติ ปริยตฺติธมฺมภูตํ การณํฯ กายิกาติ ปญฺจทฺวารกายิกาฯ เตนาห ‘‘กามาวจเรเยว ลพฺภนฺตี’’ติ, กามภูมิกาติ อตฺโถฯ อรูปาวจเร นตฺถิ, ติภูมิกาติ อตฺโถฯ เตนาห – ‘‘อรูเป ติกจตุกฺกชฺฌานํ อุปฺปชฺชติ, ตญฺจ โข โลกุตฺตรํ, น โลกิย’’นฺติฯ อิตรา อุเปกฺขาเวทนาฯ อุปวิจรนฺติ อุเปจฺจ ปชฺชนฺตีติ อตฺโถฯ ตํสมฺปยุตฺตานนฺติ วิจารสมฺปยุตฺตานํฯ

ปฏิลาภโตติ ปฏิลทฺธภาวโตฯ สมนุปสฺสโตติ ปจฺจเวกฺขโต ปสฺสโตฯ อตีตํ ขณตฺตยาติกฺกเมน อติกฺกนฺตํ, นิรุทฺธปฺปตฺติยา นิรุทฺธํ, ปกติวิชหเนน วิปริณตํฯ สมนุสฺสรโตติ จินฺตยโตฯ เคหสฺสิตนฺติ กามคุณนิสฺสิตํฯ กามคุณา หิ อิธ เคหนิสฺสิตธมฺเมน เคหปริยาเยน วุตฺตาฯ