6. อาทิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[28] คยานามิกาย นทิยา อวิทูเร ปวตฺโต คาโม คยา นาม, ตสฺสํ คยายํ วิหรตีติ สมีปตฺเถ เจตํ ภุมฺมวจนํฯ คยาคามสฺส หิ อาสนฺเน คยาสีสนามเก ปิฏฺฐิปาสาเณ ภควา ตทา วิหาสิฯ เตนาห ‘‘ภควา ตตฺถ วิหรตี’’ติฯ

ตตฺราติ ‘‘ภิกฺขู อามนฺเตสี’’ติ เย ภิกฺขู อามนฺเตสิ, ยถา จายํ เทสนา เตสํ สปฺปายา ชาตา, ตตฺร ตสฺมิํ อตฺถทฺวเย วิภาเวตพฺเพ อยํ อนุปุพฺพิกถา สมุทาคมโต ปฏฺฐาย อนุปฏิปาฏิกถาฯ อิโตติ อิมสฺมา กปฺปโตฯ กิราติ อนุสฺสวนตฺเถ นิปาโตฯ ปารมิตาปริภาวนาย ปริปากคเตฯ ญาเณติ โพธิญาเณฯ กนิฏฺฐปุตฺโต เวมาติกภาตา ภควโตฯ เวฬุภิตฺติกุฏิกาหิ ปริกฺขิปิตฺวา พหิทฺธา, อนฺโต ปน ปฏสาณีหิฯ

สพฺเพสํ สตฺตานํฯ ปุญฺญเจตนํ อนฺโต อพฺภนฺตเร ปเวเสติฯ ภควาปิ ตสฺส ปุตฺโตติ กตฺวา ‘‘อญฺเญ ตโย ปุตฺตา’’ติ วุตฺตํฯ อวิปฺปกิริตฺวาติ ปราชเยน อวิปฺปกิริย อปลายิตฺวาฯ ปิทหีติ ทาตุํ น สกฺโกมีติ ตถา อกาสิฯ สจฺจวาทิตาย คณฺหิํสูติ ราชกุลสฺส สจฺจวาทิตาย อตฺตโน วรํ คณฺหิํสุฯ

วินิวตฺติตุนฺติ ปฏิญฺญาย นิวตฺติตุํฯ อนฺตราติ ตุมฺเหหิ ปริจฺฉินฺนกาลสฺส อนฺตรา เอว มตาฯ อฏฺฐวีสติหตฺถฏฺฐานํ อุสภํ นามฯ อุสเภ อฏฺฐวีสติหตฺถปฺปมาเณ ฐาเนฯ ทานคฺเค พฺยาวโฏติ ปสุโตฯ

โสติ ภควาฯ ตถารูปญฺหิ พุทฺธานํ เทสนาปาฏิหาริยํ, ยถา เทสนาย คหิโต อตฺโถ ปจฺจกฺขโต วิภูโต หุตฺวา อุปฏฺฐาติฯ เตนาห ‘‘อิเมสํ…เป.… เทเสสฺสามี’’ติฯ สนฺนิฏฺฐานนฺติ จิรกาลปริจิตาทิตฺตอคฺคิกานํ อาทิตฺตปริยายเทสนาว สปฺปายาติ นิจฺฉยมกาสิฯ ปทิตฺตนฺติ ปทีปิตํ เอกาทสหิ อคฺคีหิ เอกชาลีภูตํฯ เตนาห ‘‘สมฺปชฺชลิต’’นฺติฯ ทุกฺขลกฺขณํ กถิตํ จกฺขาทีนํ เอกาทสหิ อคฺคีหิ อาทิตฺตภาเวน ทุกฺขมตาย ทุกฺขสฺส กถิตตฺตาฯ

อาทิตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อทฺธภูตสุตฺตวณฺณนา

[29] อธิสทฺเทน สมานตฺโถ อทฺธสทฺโทติ อาห ‘‘อทฺธภูตนฺติ อธิภูต’’นฺติอาทิฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

อทฺธภูตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. สมุคฺฆาตสารุปฺปสุตฺตวณฺณนา

[30] มญฺญิตํ นาม ตณฺหามานทิฏฺฐีหิ คเหตพฺพํ มญฺญิตํฯ สพฺพสฺมิํ มญฺญิตนฺติ สพฺพมญฺญิตํ, ตสฺส สมุคฺฆาโต เสตุฆาโต, ตทาวหํ สพฺพมญฺญิตสมุคฺฆาตสารุปฺปํฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘มญฺญิตํ นาม จกฺขาทีสุ เอว อุปฺปชฺชติ, นาญฺญสฺมิ’’นฺติ ทุติยนโย วุตฺโตฯ อนุจฺฉวิกนฺติ อนุรูปํ อวิโลมํฯ อิธาติ อิเธว สาสเน อญฺญตฺถ ตทภาวโตฯ ‘‘ตณฺหา-มานทิฏฺฐิมญฺญิตาน’’นฺติ วุตฺตํ มญฺญิตตฺตยํ สปรสนฺตาเนสุ ปฏิปกฺขวเสน โยเชตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘จกฺขุํ อหนฺติ วา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘‘จกฺขุํ อห’’นฺติ อิมินา อชฺฌตฺตวิสยํ ทิฏฺฐิมญฺญิตญฺจ ทสฺเสติ อตฺตาภินิเวสาหํการทีปนโตฯ ‘‘มม’’นฺติ อิมินา ตณฺหามญฺญิตํ มานมญฺญิตมฺปิ วา, ปริคฺคหมุเขนปิ เสยฺยาทิโต มานุปฺปชฺชนโตฯ เสสปททฺวเยปิ อิมินา นเยน มญฺญิตวิภาโค เวทิตพฺโพฯ อหนฺติ อตฺตาว, โส จ จกฺขุสฺมิํ ตทธีนวุตฺติตฺตา ‘‘ปโร’’ติ น มญฺญติฯ มม กิญฺจนปลิโพโธ จกฺขุสฺมิํ สติ ลพฺภนโต, อสติ น มญฺญติ ตถามญฺญิตสฺส ปจฺจยฆาตโตฯ เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ

อหํ จกฺขุโต นิคฺคโตติ ‘‘อห’’นฺติ วตฺตพฺโพ อยํ สตฺโต จกฺขุโต นิคฺคโต ตตฺถ สุขุมากาเรน อุปลพฺภนโตฯ มม กิญฺจนปลิโพโธ จกฺขุโต นิคฺคโต ตสฺมิํ สติ เอว อุปลพฺภนโต ฯ เสสทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ ตตฺถ ปโรติ ปโร สตฺโตฯ มม จกฺขูติ น มญฺญติ ยสฺส ตํ จกฺขุ, ตสฺส ‘‘อห’’นฺติ วตฺตพฺพสฺเสว อภาวโตฯ มมตฺตภูตนฺติ มม การณํฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ เอวเมตสฺมิํ สุตฺเต จกฺขุรูป-จกฺขุวิญฺญาณ-จกฺขุสมฺผสฺส-สุขทุกฺขาทุกฺขมสุขวเสน สตฺต วารา จกฺขุทฺวาเร, ตถา โสตทฺวาราทีสูติ ฉ สตฺตกา ทฺเวจตฺตาลีสฯ ปุน สกฺกายวเสน ‘‘สพฺพํ น มญฺญตี’’ติอาทินา วุตฺตํ, เตน เตจตฺตาลีสฯ