5. ทฏฺฐพฺพสุตฺตวณฺณนา

[253] วิปริณามนวเสน ทุกฺขโต ทฏฺฐพฺพาติ กิญฺจาปิ สุขา, ปริณามทุกฺขตา ปน สุขเวทนาย เอกนฺติกาติฯ วินิวิชฺฌนฏฺเฐนาติ ปีฬนวเสน อตฺตภาวสฺส วิชฺฌนฏฺเฐนฯ หุตฺวาติ ปจฺจยสมาคเมน อุปฺปชฺชิตฺวาฯ เตน ปากภาวปุพฺพโก อตฺตลาโภ วุตฺโตฯ อภาวากาเรนาติ ภงฺคุปคมนากาเรนฯ เตน วิทฺธํสภาโว วุตฺโตฯ อุภเยน อุทยพฺพยปริจฺฉินฺนตาย สิขปฺปตฺตํ อนิจฺจตํ ทสฺเสติฯ สฺวายํ หุตฺวา อภาวากาโร อิตราสุปิ เวทนาสุ ลพฺภเตว, อธิโก จ ปน ทฺวินฺนํ ทุกฺขสภาโวฯ ทุกฺขตาวเสน ปุริมานํ เวทนานํ ทฏฺฐพฺพตาย ทสฺสิตตฺตา ปจฺฉิมาย เวทนาย เอวํ ทฏฺฐพฺพตา ทสฺสิตาฯ อทฺทาติ ญาณคติยา สจฺฉิกตฺวา อทกฺขิฯ ญาณคมนญฺเหตํ, ยทิทํ ทุกฺขโต ทสฺสนํฯ สนฺตสภาวํ สุขทุกฺขโต อุปสนฺตรูปตฺตาฯ

ทฏฺฐพฺพสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. สลฺลสุตฺตวณฺณนา

[254] ทฺวีสุ ชเนสูติ สุตวนฺตอสฺสุตวนฺเตสุ ทฺวีสุ ชเนสุฯ อนุคตเวธนฺติ ปุพฺเพ ปวตฺตเวธสฺส อนุคตเวธํฯ พลวตรา ทิคุณา วิย หุตฺวา ทฬฺหตรปวตฺติยาฯ เอวเมวาติ ยถา วิทฺธสฺส ปุริสสฺส อนุเวธนา พลวตรา, เอวเมวฯ สมาธิมคฺคผลานิ นิสฺสรณํ วิกฺขมฺภนสมุจฺเฉทปฏิปฺปสฺสทฺธิวเสนฯ สมาธิสีเสน เหตฺถ ฌานญฺจ คหิตํฯ โส น ชานาติ อนธิคตตฺตาฯ นิสฺสรณนฺติ ชานาติ อนิสฺสรณเมวฯ ตาสํ สมธิคตานํ สุขทุกฺขเวทนานํฯ น วิปฺปยุตฺโต อปฺปหีนกิเลสตฺตาฯ สงฺขาตธมฺมสฺสาติ สงฺขาย ปญฺญาย ปริญฺญาตจตุกฺขนฺธสฺสฯ เตนาห ‘‘ตุลิตธมฺมสฺสา’’ติฯ อิมสฺมิมฺปิ สุตฺเต ปุริมสุตฺเต วิย อารมฺมณานุสโยว กถิโต, โส ปน ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ อนุโรธวิโรธปหานสฺส วุตฺตตฺตา ขีณาสโว ธุรํฯ อนาคามีปิ วฏฺฏติ, ตสฺส วิโรธปฺปหานํ ลพฺภติฯ

สลฺลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ปฐมเคลญฺญสุตฺตวณฺณนา

[255] สทฺทหิตฺวา คิลาเน อุปฏฺฐาตพฺเพ มญฺญิสฺสนฺตีติ โยชนาฯ ตตฺถาติ ตสฺมิํ ฐาเนฯ กมฺมฏฺฐานานุโยโค สปฺปาโย เยสํ เต กมฺมฏฺฐานสปฺปายา, สติปฏฺฐานรตาติ อตฺโถฯ อนิจฺจตํ อนุปสฺสนฺโตติ กายํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนาย เวทนาย จ อนิจฺจตํ อนุปสฺสนฺโตฯ วยํ อนุปสฺสนฺโตติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ วยนฺติ ปน ตาย เอว ขยสงฺขาตํฯ วิราคนฺติ วิรชฺชนํฯ ปฏินิสฺสคฺคนฺติ ปริจฺจาคปฏินิสฺสคฺคํ, ปกฺขนฺทนปฏินิสฺสคฺคมฺปิ วาฯ

อาคมนียปฏิปทาติ อริยมคฺคสฺส อาคมนฏฺฐานิยา ปุพฺพภาคปฏิปทาฯ ปุพฺพภาคาเยว น โลกุตฺตราฯ สมฺปชญฺญํ ปุพฺพภาคิยเมวฯ ติสฺโส อนุปสฺสนา ปุพฺพภาคาเยว วิปสฺสนาปริยาปนฺนตฺตา ฯ มิสฺสกาติ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกาฯ ภาวนากาโล ทสฺสิโต ‘‘นิโรธานุปสฺสิโน วิหรโต, ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสิโน วิหรโต ราคานุสโย ปหียตี’’ติ วุตฺตตฺตาฯ

ปฐมเคลญฺญสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8-9. ทุติยเคลญฺญสุตฺตาทิวณฺณนา

[256-257] ผสฺสํ ปฏิจฺจาติ เอตฺถ ผสฺสสีเสน ผสฺสายตนานํ คหณํฯ น หิ ผสฺสายตเนหิ วินา ผสฺสสฺส สมฺภโวฯ เตนาห ‘‘กาโยว หิ เอตฺถ ผสฺโสติ วุตฺโต’’ติ, ผสฺสสีเสน วุตฺโตติ อธิปฺปาโยฯ นวมํ อุตฺตานเมว เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตาฯ

ทุติยเคลญฺญสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ