2. สุขสุตฺตวณฺณนา

[250] ทุกฺขํ น โหตีติ อทุกฺขํ, สุขํ น โหตีติ อสุขํ, ม-กาโร ปทสนฺธิกโรฯ อทุกฺขมสุขนฺติ เวทยิตสทฺทาเปกฺขาย นปุํสกนิทฺเทโสฯ สปรสนฺตานคเต สนฺธาย อชฺฌตฺตพหิทฺธาคหณนฺติ อาห ‘‘อตฺตโน จ ปรสฺส จา’’ติฯ เตน สพฺพมฺปิ เวทยิตํ คหิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํ ฯ นสฺสนสภาวนฺติ อิตฺตรขณตาย ภงฺคโต อุทฺธํ อปสฺสิตพฺพสภาวํฯ ปโลโก เภโท เอตสฺส อตฺถีติ ปโลกินํฯ เตนาห ‘‘ภิชฺชนสภาว’’นฺติฯ ญาเณน ผุสิตฺวา ผุสิตฺวาติ ปุพฺพภาเค วิปสฺสนาญาเณน อนิจฺจา ปภงฺคุโนติ อารมฺมณโต, อุตฺตรกาลํ อสมฺโมหโต มคฺคปรมฺปราย ผุสิตฺวา ผุสิตฺวา วยํ ปสฺสนฺโตฯ วิรชฺชตีติ มคฺควิราเคน วิรชฺชติฯ สมฺมสนจารเวทนา กถิตา อารทฺธวิปสฺสกานํ วเสน เทสนาติฯ โลกิยโลกุตฺตเรหิ ญาเณหิ ยาถาวโต ปริชานนํ ปฏิวิชฺฌนํ ญาณผุสนํฯ

สุขสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปหานสุตฺตวณฺณนา

[251] สพฺพมฺปิ อฏฺฐสตปเภทํ ตณฺหํ ฉินฺทิ สมุจฺเฉทปหานวเสน ปชหิฯ เตนาห ‘‘สมุจฺฉินฺที’’ติฯ ยทคฺเคน ตณฺหา สพฺพโส สมุจฺฉินฺนา, ตทคฺเคน สพฺพานิปิ สญฺโญชนานีติ อาห ‘‘ทสวิธมฺปี’’ติอาทิฯ สมฺมาติ สุฏฺฐุฯ ปหานญฺจ นาม อุปาเยน ญาเยน ปหานนฺติ อาห ‘‘เหตุนา การเณนา’’ติฯ ทสฺสนาภิสมยาติ อสมฺโมหปฏิเวธาฯ อรหตฺตมคฺโค หิ อุปฺปชฺชมาโนว สภาวปฏิจฺฉาทกํ โมหํ วิทฺธํเสนฺโต เอว ปวตฺตติ, เตน มาโน ยาถาวโต ทิฏฺโฐ นาม โหติ, อยมสฺส ทสฺสนาภิสมโยฯ ยถา หิ สูริเย อุฏฺฐิเต อนฺธกาโร วิทฺธํสิยมาโน วิหโต, เอวํ อรหตฺตมคฺเค อุปฺปชฺชมาเน โส สพฺพโส ปหีโน เอว โหติ, น ตสฺมิํ สนฺตาเน ปติฏฺฐํ ลภติ, อยมสฺส ปหานาภิสมโยฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อรหตฺตมคฺโค หี’’ติอาทิฯ กิจฺจวเสนาติ อสมฺโมหปฏิเวธสงฺขาตสฺส ทสฺสนกิจฺจสฺส อนิปฺผาทนวเสนฯ

เย อิเม จตฺตาโร อนฺตาติ สมฺพนฺโธฯ มริยาทนฺโตติ มริยาทสงฺขาโต อนฺโตฯ เอส นโย เสสตฺตเยปิฯ เตสูติ จตูสุ อนฺเตสุฯ อทุํ จตุตฺถโกฏิสงฺขาตํ สพฺพสฺเสว วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺตํ ปริจฺเฉทํ อรหตฺตมคฺเคน มานสฺส ทิฏฺฐตฺตา ปหีนตฺตา จ อกาสีติ โยชนาฯ สมุสฺสโย อตฺตภาโวฯ

น ริญฺจตีติ น วิเวเจติ น วิสฺสชฺเชติฯ เตนาห ‘‘สมฺปชญฺญํ น ชหตี’’ติ, สมฺปชญฺญํ น ปริจฺจชตีติ อตฺโถฯ

สงฺขฺยํ โนเปตีติ อิมสฺส ‘‘ทิฏฺฐธมฺเม อนาสโว’’ติ อิมสฺส วเสน อตฺถํ วทนฺโต ‘‘รตฺโต ทุฏฺโฐ’’ติ อโวจ สอุปาทิเสสนิพฺพานวเสนฯ สงฺขฺยํ โนเปตีติ วา ทิฏฺเฐ-ธมฺเม อนาสโว ธมฺมฏฺโฐ เวทคู กายสฺส เภทา มนุสฺโส เทโวติ วา ปญฺญตฺติํ น อุเปตีติ อนุปาทิเสสนิพฺพานวเสนปิ อตฺโถ วตฺตพฺโพฯ เอตฺถ จ สุขาทีสุ เวทนาสุ ยถากฺกมํ ราคานุสยาทโย กถิตาติ อาห – ‘‘อิมสฺมิํ สุตฺเต อารมฺมณานุสโย กถิโต’’ติฯ โย หิ ราคาทิ ปจฺจยสมวาเย อติอิฏฺฐาทีสุ อุปฺปชฺชนารโห มคฺเคน อปฺปหีโน, โส ‘‘ราคานุสโย’’ติอาทินา วุตฺโต, อปฺปหีนตฺโถ โส มคฺเคน ปหาตพฺโพ, น ปริยุฏฺฐานาภิภวตฺโถติฯ

ปหานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ปาตาลสุตฺตวณฺณนา

[252] ยตฺถ ปติฏฺฐา นตฺถิ เอกนฺติกาติ เอกนฺติกสฺส มหโต ปาตสฺส อลนฺติ อยเมตฺถ อตฺโถ อธิปฺเปโตติ อาห ‘‘นตฺถิ เอตฺถ ปติฏฺฐา’’ติฯ อสมฺภูตตฺถนฺติ น สมฺภูตตฺถํ, มุสาติ อตฺโถฯ โสติ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโนฯ ยํ ตํ อุทกํ ปตตีติ โยชนาฯ ยสฺมา สมุทฺทปิฏฺเฐ อนฺตรนฺตรา เวรมฺภวาตสทิโส มหาวาโต อุฏฺฐหิตฺวา มหาสมุทฺเท อุทกํ อุคฺคจฺฉาเปติ, ตํ กทาจิ จกฺกวาฬาภิมุขํ, กทาจิ สิเนรุปาทาภิมุขํ คนฺตฺวา ตํ ปติหนติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘พลวามุขํ มหาสมุทฺทสฺสา’’ติอาทิฯ เวเคน ปกฺขนฺทิตฺวาติ มหตา วาตเวเคน สมุทฺธตํ เตเนว เวเคน ปกฺขนฺทนฺตญฺจ หุตฺวาฯ มหานรกปปาโต วิยาติ โยชนายามวิตฺถารคมฺภีรโสพฺภปปาโต วิย โหติฯ ตถารูปานนฺติ ตตฺถ วสิตุํ สมตฺถานํฯ อสนฺตนฺติ อภูตํฯ อตฺถวเสน หิ วาจา อภูตํ นามฯ

น ปติฏฺฐาสีติ ปติฏฺฐํ น ลภิฯ อนิพทฺธนฺติ อนิพนฺธนตฺถํ ยํกิญฺจิฯ ทุพฺพลญาโณติ ญาณพลรหิโตฯ ‘‘อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน’’ติ วตฺวา ‘‘สุตวา อริยสาวโก’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘โสตาปนฺโน ธุร’’นฺติ วุตฺตํฯ อิตเรสุ อริยสาวเกสุ วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ เตสญฺหิ เวทนา สุปริญฺญาตาฯ พลววิปสฺสโก…เป.… โยคาวจโรปิ วฏฺฏติ มตฺตโส เวทนานํ ปริญฺญาตตฺตาฯ

ปาตาลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ