3. อภิญฺญาปริญฺญาปหานสุตฺตวณฺณนา

[25] อภิญฺญาติ อภิญฺญายฯ ย-การโลปวเสนายํ นิทฺเทโส ‘‘สยํ อภิญฺญา’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 1.28, 405; ม. นิ. 1.154) วิย, ตถา ‘‘ปริญฺญา’’ติ เอตฺถาปิฯ สพฺพนฺติ อายตนสพฺพํฯ ตญฺหิ อภิญฺเญยฺยํฯ อภิชานิตฺวาติ อภิญฺญาย ชานิตฺวาฯ ปริชานิตฺวาติ ตีรณปริญฺญาย อนิจฺจาทิโต ปริชานิตฺวาฯ ปชหนตฺถายาติ ปหานปริญฺญาย อนวเสสโต ปชหนายฯ

อภิญฺญาปริญฺญาปหานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ปฐมอปริชานนสุตฺตวณฺณนา

[26] ‘‘อภิชาน’’นฺติอาทินา เอตฺถ ภควา ปฐมํ กณฺหปกฺขํ ทสฺเสตฺวา สุกฺกปกฺขํ ทสฺเสติ เวเนยฺยชฺฌาสยวเสนฯ เตเนตฺถ วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํฯ

ปฐมอปริชานนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ทุติยอปริชานนสุตฺตวณฺณนา

[27] จกฺขุวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพธมฺโม นาม รูปายตนเมวาติ อาห ‘‘เหฏฺฐา คหิตรูปเมวา’’ติฯ อิธ อนาปาถคตํ ‘‘จกฺขุวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา ธมฺมา’’ติ วุตฺตตฺตาฯ เหฏฺฐา อาปาถคตมฺปิ อนาปาถคตมฺปิ คหิตเมว ‘‘เย จ รูปา’’ติ อนวเสสโต วุตฺตตฺตาฯ เต หิ เวทนาสญฺญาสงฺขารกฺขนฺธา สห จกฺขุวิญฺญาเณน วิญฺญาตพฺพตฺตาฯ ตถา หิ จกฺขุวิญฺญาณํ เตหิ เอกุปฺปาทํ เอกวตฺถุกํ เอกนิโรธํ เอการมฺมณเมวฯ เสสปเทสูติ เสเสสุ ‘‘ยญฺจ โสตํ เย จ สทฺทา’’ติอาทินา อาคเตสุ กณฺหปกฺเข ปญฺจสุ, สุกฺกปกฺเข ฉสุปิ ปเทสุฯ เอเสว นโยติ ยฺวายํ ‘‘เหฏฺฐา คหิตรูปเมว คณฺหิตฺวา’’ติ อตฺโถ วุตฺโตฯ เอโส เอว ตตฺถปิ อตฺถวณฺณนานโยฯ

ทุติยอปริชานนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อาทิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[28] คยานามิกาย นทิยา อวิทูเร ปวตฺโต คาโม คยา นาม, ตสฺสํ คยายํ วิหรตีติ สมีปตฺเถ เจตํ ภุมฺมวจนํฯ คยาคามสฺส หิ อาสนฺเน คยาสีสนามเก ปิฏฺฐิปาสาเณ ภควา ตทา วิหาสิฯ เตนาห ‘‘ภควา ตตฺถ วิหรตี’’ติฯ

ตตฺราติ ‘‘ภิกฺขู อามนฺเตสี’’ติ เย ภิกฺขู อามนฺเตสิ, ยถา จายํ เทสนา เตสํ สปฺปายา ชาตา, ตตฺร ตสฺมิํ อตฺถทฺวเย วิภาเวตพฺเพ อยํ อนุปุพฺพิกถา สมุทาคมโต ปฏฺฐาย อนุปฏิปาฏิกถาฯ อิโตติ อิมสฺมา กปฺปโตฯ กิราติ อนุสฺสวนตฺเถ นิปาโตฯ ปารมิตาปริภาวนาย ปริปากคเตฯ ญาเณติ โพธิญาเณฯ กนิฏฺฐปุตฺโต เวมาติกภาตา ภควโตฯ เวฬุภิตฺติกุฏิกาหิ ปริกฺขิปิตฺวา พหิทฺธา, อนฺโต ปน ปฏสาณีหิฯ

สพฺเพสํ สตฺตานํฯ ปุญฺญเจตนํ อนฺโต อพฺภนฺตเร ปเวเสติฯ ภควาปิ ตสฺส ปุตฺโตติ กตฺวา ‘‘อญฺเญ ตโย ปุตฺตา’’ติ วุตฺตํฯ อวิปฺปกิริตฺวาติ ปราชเยน อวิปฺปกิริย อปลายิตฺวาฯ ปิทหีติ ทาตุํ น สกฺโกมีติ ตถา อกาสิฯ สจฺจวาทิตาย คณฺหิํสูติ ราชกุลสฺส สจฺจวาทิตาย อตฺตโน วรํ คณฺหิํสุฯ

วินิวตฺติตุนฺติ ปฏิญฺญาย นิวตฺติตุํฯ อนฺตราติ ตุมฺเหหิ ปริจฺฉินฺนกาลสฺส อนฺตรา เอว มตาฯ อฏฺฐวีสติหตฺถฏฺฐานํ อุสภํ นามฯ อุสเภ อฏฺฐวีสติหตฺถปฺปมาเณ ฐาเนฯ ทานคฺเค พฺยาวโฏติ ปสุโตฯ

โสติ ภควาฯ ตถารูปญฺหิ พุทฺธานํ เทสนาปาฏิหาริยํ, ยถา เทสนาย คหิโต อตฺโถ ปจฺจกฺขโต วิภูโต หุตฺวา อุปฏฺฐาติฯ เตนาห ‘‘อิเมสํ…เป.… เทเสสฺสามี’’ติฯ สนฺนิฏฺฐานนฺติ จิรกาลปริจิตาทิตฺตอคฺคิกานํ อาทิตฺตปริยายเทสนาว สปฺปายาติ นิจฺฉยมกาสิฯ ปทิตฺตนฺติ ปทีปิตํ เอกาทสหิ อคฺคีหิ เอกชาลีภูตํฯ เตนาห ‘‘สมฺปชฺชลิต’’นฺติฯ ทุกฺขลกฺขณํ กถิตํ จกฺขาทีนํ เอกาทสหิ อคฺคีหิ อาทิตฺตภาเวน ทุกฺขมตาย ทุกฺขสฺส กถิตตฺตาฯ

อาทิตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ