‘‘ยถา , ยถาวุโส, ภิกฺขุโน สตฺถา วา ธมฺมํ เทเสติ อญฺญตโร วา ครุฏฺฐานิโก สพฺรหฺมจารี, ตถา ตถา โส ตสฺมิํ ธมฺเม ลภติ อตฺถเวทํ, ลภติ ธมฺมเวทํ, ลภติ ธมฺมูปสํหิตํ ปาโมชฺช’’นฺติอาทิ (ที. นิ. 3.322, 355; อ. นิ. 5.26)ฯ

ปิฏฺฐิวาโต อุปฺปชฺชิ อุปาทินฺนสรีรสฺส ตถารูปตฺตา สงฺขารานญฺจ อนิจฺจตาย ทุกฺขานุพนฺธตฺตาฯ อการณํ วา เอตนฺติ เยนาธิปฺปาเยน วุตฺตํ, ตเมว อธิปฺปายํ วิวริตุํ ‘‘ปโหตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เอกปลฺลงฺเกน นิสีทิตุํ ปโหติ ยถา ตํ เวลุวคามเกฯ เอตฺตเก ฐาเนติ เอตฺตเก ฐาเน ฐานํ นิปฺผนฺนนฺติ โยชนาฯ ตญฺจ โขติ วุฏฺฐานสญฺญํ จิตฺเต ฐปนํฯ ธมฺมกถํ สุณมาโน ธมฺมคารเวนฯ

อวสฺสุตสฺสาติ อวสฺสุตภาวสฺส ราคาทิวเสนฯ อวสฺสุตสฺส การณนฺติ ตินฺตภาวการณํฯ กิเลสาธิมุจฺจเนนาติ กิเลสวเสน ปริปฺผนฺทิตวเสนฯ นิพฺพาปนํ วิยาติ วูปสโม วิยฯ นิพฺพิเสวนานนฺติ ปริปฺผนฺทนรหิตานํฯ

อวสฺสุตปริยายสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ทุกฺขธมฺมสุตฺตวณฺณนา

[244] ทุกฺขธมฺมานนฺติ ทุกฺขการณานํฯ เตนาห ‘‘ทุกฺขสมฺภวธมฺมาน’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ กิํ ทุกฺขํ, กา ทุกฺขธมฺมาติ ตทุภยํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปญฺจสุ หี’’ติ วุตฺตํฯ เตติ ปญฺจกฺขนฺธาฯ ทุกฺขสมฺภวธมฺมตฺตาติ ทุกฺขุปฺปตฺติการณตฺตาฯ อสฺสาติ เตนฯ กรเณ เหตํ สามิวจนํฯ กาเมติ วตฺถุกาเม กิเลสกาเม จฯ ปุน อสฺสาติ สามิอตฺเถ เอว สามิวจนํฯ จารนฺติ จิตฺตาจารํฯ วิหารนฺติ ปญฺจทฺวารปฺปวตฺติจารวิหารํฯ ‘‘เอกฏฺฐา’’ติ จ วทนฺติฯ เตเนว หิ ‘‘อนุพนฺธิตฺวา จรนฺตํ’’อิจฺเจว วุตฺตํฯ อนุพนฺธิตฺวาติ จ วีถิจิตฺตปฺปวตฺติโต ปฏฺฐาย ยาว ตติยชวนวารา อนุ อนุ พนฺธิตฺวาฯ ปกฺขนฺทนาทีติ อาทิ-สทฺเทน กสิโครกฺขาทิวเสนปิ กามานํ ปริเยสนทุกฺขํ สงฺคณฺหาติฯ